Medical ethics ေဆးဘက္ဆိုင္ရာ က်င့္ဝတ္

ဆရာ ႕႕႕႕႕ ေဆးရုံသတင္းၾကားမိလား။ လူဆင္းရဲတေယာက္ ခြဲစိတ္ဖို႔မရွိလို႔ ၿပန္ဆင္းလာရတယ္။ ခုတခါက အခမဲ့ ခြဲစိတ္ေပးဖို႔ လူၾကီးလက္မွတ္ေတြနဲ႔လာတယ္။ နာ့စ္မ ၂ ေယာက္က မခြဲေပးနိုင္ဘူး၊ ပိုက္ဆံမပါဘဲနဲ႔ေပါ့။ သူက လူၾကီးေတြကိုပါ ေခၚလာတယ္္။ လူၾကီးေတြၿပန္သြားေတာ့ ဆရာမ ၂ ေယာက္က လူၾကားထဲမွာေအာ္ဟစ္ၿပီး၊ ၂ ၿပား မတန္ေအာင္ ေၿပာၾကတယ္တဲ့။ အဲလူလည္းရွက္ၿပီး အိမ္ေရာက္ေတာ့ ၾကိဳးဆြဲခ်ေသတယ္တဲ့။ က်န္းမာေရးဆိုင္ရာ က်င့္ဝတ္အေၾကာင္းေလး ေရးပါအံုးဆရာ။

နိဒါန္း

ကြ်န္ေတာ္ ၁၉၇၃ ကေန ၁၉၈၈ အထိ၊ ေဆးရံုေတြမွာဆရာဝန္လုပ္ခဲ့ဘူးတယ္။ အစိုးရက ‘မဆလ’၊ စနစ္က ‘တခါးပိတ္ ျမန္မာ့ဆိုရွယ္လစ္’။ ပုဂၢလိကဆိုတာ ဘာမွမရွိပါ။ အစိုးရ (ျပည္သူ႔) ေဆးရံုေတြမွာ လုပ္ရတာပါ။ ျပည္ပသြင္းကုန္ေတြကို ပိတ္ပင္ထားတာထဲမွာ ေဆးနဲ႔ေဆးပစၥည္းေတြ လဲပါတယ္။ ေဆးရံုေတြမွာ ေဆးနဲ႔ေဆးပစၥည္းေတြက ၾကာေလရွားေလ။ ၁၉၈ဝ ေနာက္ပိုင္းမွာ အရက္ပ်ံမရေတာ့လို႔ ‘ခ်က္အရက္ ဦးေရ’ နံနံေစာ္ေစာ္ကိုသာသံုးရတယ္။ ဝါထြက္တဲ့အရပ္မွာ ေဆးရံုသံုးဘို႔ ဂြမ္းလိပ္မရွိပါ။ ပတၲီးကလဲ အျပင္မွာဝယ္ရဘို႔ေတာင္ခက္တယ္။

‘မဆလ’ က လူထုအတြက္ အဲလိုခက္ေနတာကို တကယ္ကိုမသိပါလားဆိုတာ ၁၉၉ဝ ေရြးေကာက္ပြဲ စည္းရံုးေရးကာလမွာ သိလာရတယ္။ ‘မဆလ’ ကိုနာမည္ေျပာင္းလိုက္တဲ့ ‘တစည’ ပါတီကေန ကြ်န္ေတာ့္ကို ပုဂၢိဳလ္ေရးထိုးႏွက္ခ်က္ေတြ လုပ္ပါတယ္။ ‘ကြ်န္ေတာ္အလုပ္လုပ္တဲ့ ေဆးရံုမွာ ဂြမ္းနဲ႔ ပတၲီးဘဲရွိတယ္’ လို႔ အသံခ်ဲ႕စက္နဲ႔ ညအခ်ိန္လူေခ်တိတ္မွာ ေအာ္ပါတယ္။ တကယ္ျဖစ္ေနတာနဲ႔ ေျပာင္းျပန္ပါ။ ကြ်န္ေတာ့္အိမ္ကေန ‘ကက္ဆက္ စပီကာ’ နဲ႔ ခေမာက္သီခ်င္းေတြ ဖြင့္တာကိုေတာ့ ေရြးေကာက္ပြဲေကာ္မရွင္က လာတားတယ္။

အဲဒီေခတ္က ေဆးနဲ႔ေဆးပစၥည္းရွားေပမဲ့ ဆရာဝန္ေတြ၊ သူနာျပဳေတြ၊ က်န္းမာေရးဝန္ထမ္းေတြဟာ ေစတနာမရွားခဲ့ၾကပါ။ အနည္းအမ်ား ကြာတာေတာ့ရွိပါမယ္။ ေသခ်ာတာကေတာ့ ေဆးရံုမွာ ပိုက္ဆံပါမွ ခြဲစိတ္ေပးမယ္၊ ခြဲေမြးေပးမယ္လို႔ မရွိခဲ့ပါ။ အလြန္ဆံုး ေဆးရံုမွာမရွိတာေတာ့ ဝယ္ေပးပါဘဲခိုင္းပါတယ္။

က်န္းမာေရးဝန္ထမ္းေတြမွာ လိုက္နာသင့္တဲ့ က်င့္ဝတ္ေတြ ရွိပါတယ္။ အခ်ိဳ႕ဟာေတြကို စာရြက္ေပၚမွာ ေရးမထားပါ။ ေဆးတကၠသိုလ္၊ သူနာျပဳေကာလိပ္ေတြမွာ မသင္ရေပမဲ့ က်င့္ဝတ္ကို အေလးထားသူေတြ က ကိုယ္တိုင္ေစာင့္စည္းမႈ လုပ္ၾကပါတယ္။ ကြ်န္ေတာ္ကိုယ္တိုင္ Hippocratic oath ‘ဟစ္ပိုကေရးတီးစ္ က်မ္းသစၥာ’ ကို မရြတ္ဆိုခဲ့ရဘူးပါ။ ကိုယ္ပိုင္ ‘ဘေလာ့ခ္’ မွာ တင္ဘို႔ရာ ကိုယ့္ဖါသာဘာသာျပန္ရတယ္။

(ဆက္ေရးပါမယ္။)

ေဒါက္တာတင့္ေဆြ
၁၈-၇-၂ဝ၁၄

"There are no strangers here, only friends that have not yet met." By William Butler Yeats

Medical ethics ေဆးဘက္ဆိုင္ရာ က်င့္ဝတ္ (၂)

Medical ethics ေဆးဘက္ဆိုင္ရာ က်င့္ဝတ္မ်ား
‘ေဆးဘက္ဆိုင္ရာ ကိုယ္က်င့္တရား’ လို႔လဲေခၚတယ္။ အဓိပၸါယ္ ဖြင့္ဆိုမႈမွာ ဆရာဝန္-လူနာ ဆက္ဆံေရးကို ဗဟိုုျပဳတယ္။ ကိုယ္က်င့္တရား သတ္မွတ္ခ်က္ေတြဆိုတာ ျဖစ္စရာ အလားအလာရွိတဲ့ ျပႆနာေတြလို႔ ေျပာရင္လဲမမွားပါ။ ေဆးပညာဆိုင္ရာ အဆံုးအျဖတ္ေပးျခင္းနဲ႔ ကိုင္တြယ္ လုပ္ေဆာင္ျခင္းေတြမွာ ျဖစ္တတ္တာမ်ိဳးေတြပါ။ ေဆးဘက္ဆိုင္ရာ က်င့္ဝတ္ဆိုတာ လူ႔က်န္းမာေရး၊ လူ႔အသက္၊ လူ႔ေသျခင္း တရားေတြနဲ႔ ဆိုင္လို႔ အေရးၾကီးပါတယ္။ Physicians Ethics Manual ဆရာဝန္က်င့္ဝတ္လက္စြဲ တခ်ိဳ႕ႏိုင္ငံေတြမွာရွိတယ္။ ျမန္မာလိုေရးတာ တခါမွမဖတ္ဖူးေသးပါ။

Ethical principles က်င့္ဝတ္အေျခခံမူမ်ား

က်ယ္ျပန္႔တဲ့ က်င့္ဝတ္အေျခခံသေဘာတရားနဲ႔ Code of ethics က်င့္ဝတ္ ပဋိညာဥ္ဆိုျပီးရွိတယ္။ ၅ ရာစု ကေပၚခဲ့တဲ့ ‘ဟစ္ပိုကေရးတီးစ္ က်မ္းသစၥာ’ ကေနစခဲ့ပါတယ္။ ၁၂ ရာစု ‘ဘိုင္ဇင္တိုင္းမ္’ အင္ပါယာမွာ လဲရွိတယ္။ ၁၈ နဲ႔ ၁၉ ရာစု အတြင္းမွာ ကိုယ့္အသိနဲ႔ကိုယ္ထိန္းတဲ့က်င့္ဝတ္ေတြ ရွိလာတယ္။ အဂၤလိပ္ ဆရာဝန္ ‘ေသာမတ္စ္ ပါစီဗယ္’ က ပဌမဆံုး ေဆးပညာက်င့္ဝတ္ကို ေရးသားခဲ့တယ္။ ၁၈၁၅ မွာ ‘ယူေက’ ပါလီမန္ကေန ‘အပိုသီေကးရီးစ္ အက္ဥပေဒ’ ကို ျပ႒ာန္းခဲ့တယ္။ သမားေတာ္ေတြမွာရွိရမဲ့ အရည္အခ်င္းေတြ၊ ေဆးကုသခြင့္လိုင္စင္ထုတ္ေပးတာေတြ ပါတယ္။ ၁၈၄၇ မွာ အေမရိကန္ေဆးပညာ အသင္းကေန ပဌမဆံုးပဋိညာဥ္ကို ထုတ္ျပန္တာမွာ ‘ေသာမတ္စ္ ပါစီဗယ္’ ေရးခဲ့တာကို အေျခခံတယ္။ ဒိေနာက္မွာ ‘လစ္ဘရယ္’ အယူအဆ က်ယ္ျပန္႔လာတာနဲ႔အမွ် ေဆးပညာက်င့္ဝတ္ပိုင္းမွာလဲ ဆန္းသစ္ လာတယ္။ ၁၉၇ဝ ေနာက္ကစျပီး သုေတသနပိုင္းအတြက္ပါ က်င့္ဝတ္ေတြေပၚထြက္လာတယ္။ ေဆးရံု က်င့္ဝတ္ ေကာ္မတီဖြဲ႔လာရတယ္။ ေဆးပညာသင္ရိုးထဲမွာ ေဆးဘက္ဆိုင္ရာက်င့္ဝတ္ကို ထည့္သြင္း လာတယ္။

Values in medical ethics ေဆးပညာက်င့္ဝတ္ရ့ဲ တန္ဘိုးထားမႈမ်ား

1. Respect for autonomy (Voluntas aegroti suprema lex) လူနာမွာ ကုသမႈအတြက္ ကိုယ္တိုင္ ေရြးခ်ယ္ ဆံုးျဖတ္ခြင့္ရွိတယ္။ တခ်ိဳ႕ေနရာမွာ စိတ္အထူးကုဆရာဝန္ေတြကေန လူနာရ့ဲ အဲလိုဆံုးျဖတ္ႏိုင္ စြမ္းကို အကဲျဖတ္ေပးရတာမ်ိဳး လိုအပ္တာရွိတယ္။
2. Beneficence (Salus aegroti suprema lex) ေဆးကုေပးသူဟာ လူနာရ့ဲ အက်ိဳးစီးပြါးကို ဦးစားေပး ရမယ္။
3. Non-maleficence (Primum non nocere) လူနာကို ေဘးဥပါဒ္မျဖစ္ေစရ။
4. Justice (Fairness and equality) တရားမွ်တမႈရွိရမယ္။ မေလာက္ငမႈ၊ ရွားပါးမႈၾကံဳေနရင္ ဘယ္သူေတြကို ပိုျပီးဦးစားေပးရမလဲမွာ ညီမွ်ရမယ္။ ‘မဆလ’ ေခတ္မွာ ပါတီ-ေကာင္စီလူၾကီးေတြနဲ႔ စစ္တပ္ အတြက္သာ ဦးစားေပးခဲ့တယ္။ လက္ရွိကလဲ လက္ရွိကိုသာဦးစားေပးတယ္။
5. Dignity ဂုဏ္သိကၡာ နဲ႔ Truthfulness and honesty မွန္ကန္မႈနဲ႔ ရိုးသားမႈ ရွိရမယ္။

ဒါေပမဲ့ ဒီလိုျပ႒ာန္းခ်က္ေတြဟာ ေနရာတိုင္းမွာ ျခံဳငံုမိဘို႔မျဖစ္ႏိုင္ပါ။ အေျခခံရမဲ့ စည္းေဘာင္အေနနဲ႔သာ သံုးႏိုင္ပါတယ္။ ဘယ္ဘက္ကမွန္သလဲဆိုတာ တခါတေလမွာ ဆံုးျဖတ္ရခက္တယ္။ ဘယ္အေျဖကမွ မေကာင္းတာမ်ိဳးလဲ ရွိႏိုင္တယ္။ ေဆးေလာကနဲ႔ လူနာ-လူနာမိသားစုၾကားျပႆနာ၊ ေဆးေလာကထဲက လူေတြၾကားမွာျဖစ္ရတာ၊ ေဆးေလာကျပင္ပက လူေတြၾကားမွာျဖစ္တာမ်ိဳးလဲရွိတယ္။ ဥပမာ လူနာကေန ေသြးသြင္းကုသေပးမွာကို ျငင္းဆိုတာမ်ိဳးမွာ ဆရာဝန္ကျဖစ္ျဖစ္၊ လူနာ့အမ်ိဳးကျဖစ္ျဖစ္ အတင္းေသြး သြင္းေပးရင္ က်င့္ဝတ္ေဖါက္တာ မည္ပါသလား။ ေနာက္ပိုင္းမွာ HIV ေပၚလာေတာ့ က်င့္ဝတ္ေတြမွာ ပိုရႈတ္ေထြးလာေတာ့တယ္။

လူနာရ့ဲအက်ိဳးကို အေကာင္းဆံုးလုပ္ေပးရမယ္ဆိုတာမွာ မေရရာတာမ်ိဳးေပၚတတ္တယ္။ ‘ထိခိုက္မႈ မျဖစ္ေစ ပါနဲ႔ဆိုတာ ေကာင္းေအာင္လုပ္ေပးပါ’ ဆိုတာထက္ အေရးၾကီးတယ္။ ေဆးမေပးတာက ပိုေကာင္းတယ္လို႔သိေနရင္ ေဆးမေပးပါနဲ႔။ ေဆးကုသမႈလက္ေတြ႔နယ္ပယ္မွာ အႏၲရာယ္ကို ရင္ဆိုင္ရ တာမ်ိဳးေတြ ရွိပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ေဘးမျဖစ္ေစပါနဲ႔ဆိုတာမွာ လံုးဝဥႆံုလို႔ ေျပာမရပါ။ Maleficence အရည္အခ်င္းမမီဘူးဆိုတာ Do no harm လူနာကို ေဘးမျဖစ္ေစပါနဲ႔လို႔ ဆိုလိုတယ္။ ဒီအခ်က္က အေရးအၾကီးဆံုးလို႔ ယူဆသူမ်ားတယ္။ မွားတတ္တာေတြရွိလို႔ ဆိုစကားတခုေပၚလာတယ္။ ‘ေဆးကုသမႈ ကေတာ့ ေအာင္ျမင္ပါရ့ဲ လူနာဆံုးသြားရွာတယ္’။

Double effect ဒြိစံုအကိ်ဳးတရား

လုပ္ေပးတာက တခုတည္းနဲ႔ ထြက္လာတဲ့ရလဒ္ကႏွစ္မ်ိဳးရတာရွိတယ္။ အေကာင္း-အဆိုးတြဲျဖစ္လာမ်ိဳး။ ဥပမာ ‘ေမာ္ဖိန္း’ ေဆးနဲ႔ ေသလုေမ်ာပါးလူနာကို ေဆးကုတယ္။ ေဆးေၾကာင့္ လူနာဟာ အလြန္မတန္ နာက်င္ေနတာေတြ သက္သာမယ္။ တခ်ိန္တည္းမွာ ေဆးေၾကာင့္ အသက္ရွဴလမ္းအလုပ္ကို ထိခိုက္လို႔ သက္တမ္းတိုႏိုင္တယ္။ Euthanasia ဆိုတာ လူနာကိုယ္တိုင္က ေဝဒနာကိုမခံႏိုင္ေတာ့လို႔ ေသခ်င္တာ ကိုေခၚတယ္။ ေသခြင့္ေပးမလား၊ မေပးသင့္ဘူးလား။ Hypochondria ဆိုတာ လူနာက ခံစားေနရပါတယ္ ဆိုတာေတြကို ဆရာဝန္ေတြက တကယ္ေရာဂါရွာမေတြ႔တာကို ေခၚတယ္။ အဲဒီလူနာက ခြဲစိတ္ကုသ ခ်င္ေနတာကို လုပ္ေပးမလား၊ ျငင္းမလား။ Surrogate ဗိုက္အငွားနဲ႔ ကေလးရေအာင္လုပ္ေပးရတာမ်ိဳးမွာ ကာယကံရွင္ေတြရ့ဲ ကိုယ္ပိုင္ဆံုးျဖတ္အတိုင္းသာ ဆရာဝန္ေတြက လုပ္ေပးရတယ္။

Respect for human rights လူ႔အခြင့္အေရးေလးစာမႈ

အျပည္ျပည္ဆိုင္ရာ လူ႔အခြင့္အေရးမ်ားေၾကညာစာတမ္းကို ၁၉၄၈ မွာ ထုတ္ျပန္ေတာ့ ဆရာဝန္ေတြရ့ဲ က်င့္ဝတ္ေတြထဲမွာ ဒီအခ်က္နဲ႔ဆိုင္တာေတြ တိုးလာပါတယ္။ လူ႔အခြင့္အေရးေတြကို ‘ယူနီဗာဆယ္’ လို႔ေျပာသလိုမ်ိဳး က်န္းမာေရးမွာ ေျပာလို႔ ရႏိုင္ပါသလား။ The right to health က်န္းမာခြင့္လို႔သံုးတယ္။ ေၾကညာစာတမ္းအပိုဒ္ (၂၅) မွာ ‘လူတိုင္းလူတိုင္းမွာ သူ႔အတြက္ေရာ သူ႔မိသားစုအတြက္ပါ က်န္းမာေနဘို႔၊ ေနေကာင္းထိုင္သာရွိဘို႔အတြက္ လူေနမႈအဆင့္အတန္းက လံုေလာက္ေစရမယ္’ လို႔ ဆိုပါတယ္။ အဲတာေတြထဲမွာ အစားအေသာက္၊ အဝတ္အစား၊ ေနစရာအိမ္၊ ေဆးဝါးကုသမႈ၊ လိုအပ္တဲ့ လူမႈဝန္ေဆာင္မႈေတြပါတယ္။ မိခင္ဘဝနဲ႔ ကေလးဘဝေတြအတြက္ ေစာင့္ေရွာက္ေပးမႈေတြလဲပါတယ္။

Research ethics ေဆးသုေတသနက်င့္ဝတ္

စစ္သံုပန္းေတြကို ေဆးသစ္အတြက္စမ္းခဲ့တဲ့ နာဇီဂ်ာမဏီေခတ္က စစ္တြင္းအျဖစ္အပ်က္ေတြကို Doctors' Trial of the Nuremberg trials and Tuskegee syphilis experiment ဆိုတဲ့ ‘ႏုရင္ဘတ္’ ခံုရံုးမွာစစ္ေဆးခဲ့တဲ့ နမူနာရွိထားပါတယ္။ အခုလဲ သေႏၶသား ‘စတမ္ ဆဲလ္’ သုေတသန၊ မ်ိဳးဗီဇ သုေတသနနဲ႔ လူသားမ်ိဳးပြါးသုေတသနေတြမွာ က်င့္ဝတ္ဆိုင္ရာ ျငင္းခံုစရာေတြ ရွိေနပါတယ္။

Informed consent အသိေပးဘို႔လိုအပ္ခ်က္

လူနာကို ေဆးကုသမႈရ့ဲ ဆိုးက်ိဳးနဲ႔ ေကာင္းက်ိဳးေတြကို ၾကိဳတင္သိေစရမယ္။ သိေစျပီးမွ လူနာရ့ဲ သေဘာ တူညီခ်က္ကို ယူရမယ္။ ဒါေပမဲ့ သေဘာတူညီခ်က္ကို ဘယ္လိုယူမလဲဆိုတာ မတူၾကပါ။ အမ်ားအားျဖင့္ ခြဲစိတ္မွာနဲ႔ ေမ့ေဆး-ထံုေဆး ေပးတာမွာသာ လူနာ၊ လူနာရွင္ကိုလက္မွတ္ထိုးခိုင္းတာသာ လုပ္ႏိုင္တယ္။ လက္ေတြ႔မွာ ထိုးေဆး၊ စားေဆး စတာေတြရ့ဲ ေဘးထြက္-ဆိုးက်ိဳးေတြကို ရွင္းျပေနခ်ိန္ မရွိသေလာက္ပါ။ က်င့္ဝတ္မညီဘူးလို႔ ေျပာမလား။

Confidentiality လိႈ႔ဝွက္ထားေပးရျခင္း

ဆရာဝန္နဲ႔ လူနာစကားေျပာဆိုေနတာေတြဟာ သီးသန္႔ျဖစ္ရမယ္။ ဒါဟာလူနာရ့ဲ ခံစားပိုင္ခြင့္ျဖစ္တယ္။ တရားရံုးေတြမွာ တဖက္ေရွ႕ေနကေန လူနာရ့ဲအတြင္းေရးကို ထုတ္မေျပာဘို႔ ဆရာဝန္ကိုတားႏိုင္တယ္။ အေမရိကာားမွာ HIPAA laws ဥပေဒေတြနဲ႔ တားျမစ္ထားတယ္။ တခ်ိဳ႕ Privacy Rule သီးသန္႔ျပ႒ာန္း ခ်က္က HIPAA ထက္ေတာင္ ျပင္းထံတယ္။

ခြ်င္းခ်က္လဲရွိပါတယ္။ လူနာမ်က္စိမံႈေနတာကို ယာဥ္ထိန္းရဲကို မေျပာဘဲေနလို႔မရပါ။ လိင္ကတဆင့္ ကူးစက္ေရာဂါ ရွိေနသူက သူ႔မိန္းမကို မသိေစခ်င္တာမ်ိဳး။ အမ်ိဳးသမီးကလဲ သူ႔မွာကိုယ္ဝန္ရွိေနတာကို သူမ်ားေတြ မသိေစခ်င္တာမ်ိဳး။ လူနာမွာ မျမင္ကြယ္ရာမွာ အနာေရာဂါရွိေနတာကို သူမ်ားကို ထုတ္မေျပာ ရပါ။ HIV စမ္းသပ္တာကို အမည္၊ လိပ္စာ မေျပာဘဲနဲ႔ ဓါတ္ခြဲခန္းကို ခိုင္းႏိုင္တယ္။

Relationship လူနာ-ဆရာ လိင္ဆက္ဆံမႈကင္းရွင္းရမယ္။ အမ်ိဳးသမီးလူနာတေယာက္ကို စမ္းသပ္တိုင္း အမ်ိဳးသား ဆရာဝန္နဲ႔အတူ တတိယအမ်ိဳးသမီးတဦးဦး အတူရွိေနရမယ္။

ဆရာဝန္ေတြကိုၾက ထုတ္မေျပာရလို႔ အမႈစစ္ရာမွာတားေပမဲ့ လိင္ပိုင္းဆိုင္ရာအဓမၼျပဳက်င့္မႈ (မုဒိန္းမႈ) ကိုစစ္ေတာ့ တရားခံေရွ႕ေနေတြက တရားလိုမိန္းကေလးကို စစ္ေပါက္ေပါက္၊ မဖြယ္မရာေမးတာကိုၾက တရားသူၾကီးမ်ား ျပံဳးေတာ္မူေနၾကတာ သင့္ပါသလား။

ေဒါက္တာတင့္ေဆြ
၁၈-၇-၂ဝ၁၄

Medical ethics ေဆးဘက္ဆိုင္ရာ က်င့္ဝတ္ (၃)

Criticisms of orthodox medical ethics အစဥ္အလာ က်င့္ဝတ္ ေတြအေပၚ ေဝဖန္ခ်က္မ်ား

ကေန႔ေခတ္မွာ ေဆးကုသမႈ ခံယူဘို႔ရာ ေငြေၾကးမ်က္ႏွာအရသာ ျဖစ္ႏိုင္တယ္။ ဒါေၾကာင့္ လူေတြမွာ လြတ္လပ္မႈဆိုတာ မရွိၾကပါ။ ဘယ္ေဆးရံုမွာ ကုသမႈယူရမယ္ ဆိုတာမွာလဲ ေရြးခ်ယ္ခြင့္ အကန္႔အသတ္ ရွိတယ္။ သူမ်ားတိုင္းျပည္မွာ ေနရတဲ့ ျမန္မာ ဒုကၡသည္ေတြကို ေဆးရံုတိုင္းက ေဆးရံုတက္ ခြင့္ျပဳတာ မဟုတ္ပါ။ ႏိုင္ငံသားတိုင္းအတြက္ က်န္းမာေရးကို အမ်ားဆံုး လုပ္ေပးႏိုင္တာ Welfare state ႏိုင္ငံေတြမွာသာ ရွိတယ္။ အဲလိုႏိုင္ငံေတြက လက္ခ်ိဳးေရလို႔ရတယ္။ ‘ေနာ့ဒစ္’ တိုင္းျပည္ေတြ လို႔ေခၚတဲ့ ေနာ္ေဝ၊ ဆြီဒင္၊ ဖင္လန္ နဲ႔ ဒိန္းမတ္ျဖစ္တယ္။

‘အင္တာနက္’ သံုးျပီး ‘အြန္လိုင္း’ ကေန ေရာဂါအမည္ တပ္ေပးတာေတြ လုပ္ေပးေနတယ္။ စီးပြါးေရး လုပ္နည္းသစ္ပါ။ အဲလိုလုပ္ေပးေနတဲ့ဆရာဝန္ (တခ်ိဳ႕) ဟာ ေဆးကုမၸဏီၾကီးေတြနဲ႔ ေဝစားမွ်စား လုပ္ေနတယ္လို႔ ထင္လာ (သိလာ) တယ္။ ဓါတ္ခြဲခန္းကို လူနာလႊတ္တိုင္း Referal လႊတ္ေပးတဲ့ ဆရာဝန္က ေဝပံုက်ရတယ္။ ေဆးကုမၸဏီေတြကေန ဆရာဝန္ေတြကို လႊမ္းမိုးႏိုင္ေအာင္ နည္းမ်ိဳးစံု သံုးတယ္။ လက္ေဆာင္ေတြေပးတယ္၊ အစားအေသာက္ေကြ်းတယ္ စသျဖင့္။ ေဆးရာင္းရလို႔ ေဆးကုမၸဏီ ေတြက အျမတ္ပိုရၾကတယ္။

Conflict of interest ဆရာဝန္ေတြအေနနဲ႔ ဆံုးျဖတ္ခ်က္ခ်ရာမွာ အက်ိဳးစီးပြါးပဋိပကၡ ျဖစ္တာမ်ိဳးကို မလုပ္ရပါ။ ဥပမာ နယ္တခုမွာ ဆရာဝန္ရ့ဲအမ်ိဳးဖြင့္ထားတဲ့ ေဆးဆိုင္ကို သြားဝယ္လို႔ေျပာမိရင္ က်င့္ဝတ္ အရမသင့္ေလွ်ာ္ပါ။ တျခားမွာလဲ သြားဝယ္စရာမရွိလဲ မေျပာဘဲေနရမလား။ ဆရာဝန္ေတြကေန သူ႔မိသားစုဝင္ေတြကို ကိုုယ္တိုင္ေဆးမကုရပါ။ ကိုယ့္သားဆရာဝန္၊ ကိုယ့္ခင္ပြန္းဆရာဝန္ကို ျငိဳျငင္ၾက ပါေတာ့တယ္။

ဆရာဝန္ဟာ တခါတေလမွာ ဘယ္သူ အသက္ဆက္ရွင္ေစ၊ ဘယ္သူေသေစလို႔ ဆံုးျဖတ္ခ်က္ခ်ရတာမ်ိဳး ရွိႏိုင္တယ္။ အားျပင္းတဲ့ေဆးကို ေဆးညႊန္းေပးႏိုင္တယ္။ အဲလိုေပးတာဟာ က်ိဳးေၾကာင္းဆီေလွ်ာ္မႈ ရွိရမယ္။ က်န္းမာေရး ဆိုင္ရာ နည္းပညာတိုးတက္ျဖစ္ထြန္းလာမႈအသစ္ေတြ မ်ားသထက္ မ်ားလာလို႔၊ ဆံုးျဖတ္ခ်က္ေပးစရာအသစ္ေတြ တိုးလာတယ္။ ကုန္က်စရိတ္မ်ားတာနဲ႔ နည္းတာ၊ (ခြဲစိတ္ဓါး) နဲ႔ အေပၚယံသာ ျဖစ္တာ (ေလဆာ) နဲ႔။ ေရြးခ်ယ္စရာေတြ မ်ားတာထဲက ဘယ္သူက ဘယ္ဟာကို ဆံုးျဖတ္မလဲ။ လူနာ့မိသားစုထဲမွာကိုက သေဘာမတူျဖစ္ေနၾကရင္ ဆရာဝန္က ဘယ္ဘက္လိုက္မလဲ။

ခြဲစိတ္ဆရာဝန္မွာ လူနာရ့ဲဗိုက္ကို ခြဲခြင့္၊ ဖြင့္ခြင့္ရွိတယ္။ အဲလိုသူလုပ္လုိက္တာကေန လူနာရ့ဲ က်န္းမာေရး အက်ိဳးအတြက္ ဆိုတာကို မခြဲခင္ကတည္းက သိေစရမယ္။ သေဘာတူညီမႈ ရယူထားရမယ္။ ဆရာဝန္မွာ အဲလို အရည္အခ်င္း ျပည့္မီတာအတြက္ တရားဝင္အေထာက္အထား ရွိရမယ္။ ႏိုင္ငံေရးေၾကာင့္ ဆရာဝန္ မွတ္ပံုတင္ (ဆမ) သိမ္းတာကို သေဘာတူပါသလား။ အစိုးရအလုပ္ မေပးခ်င္ေနေပါ့။ ဆရာဝန္က ေဆးမကုတတ္ေတာ့တာမွ မဟုတ္ပါ။

Nursing ethics သူနာျပဳက်င့္ဝတ္

ေဆးဘက္ဆိုင္ရာ က်င့္ဝတ္နဲ႔ အမ်ားၾကီး ဆက္ႏႊယ္ေနတယ္။ မတူတာေတြရွိေသးတယ္။ သူနာျပဳေတြက ဆရာဝန္ရ့ဲ ညႊန္ၾကားခ်က္အတိုင္း လိုက္နာလုပ္ေပးရတာျဖစ္တယ္။ တကယ္လို႔ သူနာျပဳကေန ဆရာဝန္ရ့ဲ အဆံုးအျဖတ္က ခြ်တ္ေခ်ာ္ေနတယ္လို႔ထင္ရင္ ဘာလုပ္မလဲ။ လူနာကေန ဆရာဝန္ကထုတ္မေျပာရလို႔ ေျပာထားတဲ့ အခ်က္အလက္ေတြ သိခ်င္တယ္လို႔ သူနာျပဳကိုေမးရင္ ဘယ္လိုလုပ္မလဲ။ တိုးတိုးေလး ေျပာလဲ မလြတ္ပါ။ ေဆးရံုသတင္းထဲက သူနာျပဳေတြ ႏႈတ္အာၾကမ္းတာဟာ ကာယကံရွင္ေတြရ့ဲ ပင္ကိုယ္စရိုက္လဲပါမယ္။ သူတို႔ေအာ္တာကို ကြ်န္ေတာ္ေတာင္မွ ၾကားရတဲ့ ေခတ္ဆိုတာ သိေစခ်င္တယ္။

တခုခုျဖစ္ရင္ အျပစ္တင္ဘို႔ ဘယ္ကိုလက္ညႇိဳးထိုးရမလဲ။ လက္ညႇိဳးတေခ်ာင္းနဲ႔ မရတာေတြလဲမနည္းပါ။ ေလးစားသမႈ ျပဳရမယ္ဆိုတာ လူနာကိုေျပာတာျဖစ္ေပမဲ့ အမႈအခင္းျဖစ္လာရင္ က်န္းမာေရး ပညာရွင္ေတြ ဘက္ကိုလဲ ၾကည့္ဘို႔လိုမယ္။ သတင္းတခု ထြက္လာရင္ တကယ့္အျဖစ္က အဲလိုဟုတ္ ရ့ဲလား ဆန္းစစ္မႈဆိုတာ အမႈjျဖစ္မွသာလုပ္ေလ့ရွိတယ္။ ဒါေတာင္ အေလွ်ာက္ေကာင္းတဲ့ဘက္က အသာစီးရတတ္ေသးတယ္။

Abortion ကိုယ္ဝန္ဖ်က္တာကို တရားဝင္ခြင့္ျပဳမလား။ ကိုယ္အဂၤါမသန္စြမ္းတဲ့ကေလး ေမြးလာရင္ ဘယ္လိုလုပ္မလဲ။ ကိုယ္ဝန္ရွိတံုးကတည္းက သိေနရင္ ဖ်က္ခ်မွာလား။ ဗိုက္ထဲကကေလး က်ား-မ ခြဲေပးတာကို ဥပေဒက ခြင့္ျပဳမွာလား။ ကိုယ္အဂၤါအစိတ္အပိုင္း (အသဲ၊ ေက်ာက္ကပ္) ေရာင္းတာကို တရားဝင္ခြင့္မျပဳဘူးလား။ ဓါတ္ကင္စက္က မႏိုင္လို႔ လူနာေတြ တန္းစီ ေစာင့္ေနရတာမို႔ ကင္ဆာပိုျပန္႔ တာကို သည္အတိုင္း ၾကည့္ေနရမွာလား။ ဆရာဝန္ေတြက ကိစၥမရွိပါဘူးလို႔ေျပာတာ က်င့္ဝတ္နဲ႔ညီ သလား။

တိုင္းရင္းေဆး၊ ဗိေႏၶာေဆး၊ အာယုေဗဒေဆး၊ တရုပ္ေဆး၊ အိႏၵိယေဆး၊ တျခားေဆးနည္းေတြကိုေကာ ဘယ္အဆင့္အထိ လက္ခံမလဲ။ ဒီအေရးမွာ တိုင္းခ်စ္ျပည္ခ်စ္စိတ္ဆိုတာနဲ႔ေတာ့ ဆံုးျဖတ္လို႔မရပါ။

ေဆးရံုေတြနဲ႔ပတ္သက္လာရင္ ဆရာဝန္ေတြ၊ သူနာျပဳေတြအျပင္ ေဆးရံုအုပ္ခ်ပ္ေရးပိုင္းကပါဆိုင္တယ္။ အဲတာေတြ အထက္မွာက အစိုးရ၊ တရားဥပေဒ၊ စည္းကမ္းေတြရွိတယ္။ အက်င့္ပ်က္ခ်စားမႈလဲ ေျပးမလြတ္ဘူး။ စီးပြါးေရးက ေက်ာရိုး၊ ႏိုင္ငံေရးစနစ္က ေခါင္ခ်ဳပ္။ ဆရာဝန္ေတြကို က်င့္ဝတ္လိုက္နာ ေစခ်င္သလို ေဆးကုမၸဏီေတြ၊ ေဆးအတုေရာင္းသူေတြ၊ ေဆးေၾကာ္ညာေတြ၊ ေဆးေၾကာ္ညာထည့္တဲ့ မီဒီယာေတြကိုေရာ မေျပာခ်င္ၾကဘူးလား။ မသိသလိုေနတဲ့ အစိုးရကိုေကာ မဲေပးၾကမွာဘဲလား။

Health policy က်န္းမာေရးေပၚလစီမွာ ဘယ္လိုက်င့္ဝတ္ေတြရွိအပ္သလဲ။ ဆင္းရဲ-ခ်မ္းသာမေရြး တန္းတူ က်န္းမာေရး ေစာင့္ေရွာက္မႈ ရေစသင့္သလား။ အေကာင္းဆံုးအိပ္မက္ျဖစ္ေပမဲ့ ကမာၻၾကီးမွာ ဘယ္ႏိုင္ငံမွ အဲလိုျဖစ္မလာေသးပါ။ အလားအလာလဲ မျမင္ရပါ။ လူတိုင္းအတြက္ အခမဲ့က်န္းမာေရး ေစာင့္ေရွာက္မႈ လုပ္မွာလား။ ကုန္က်စရိတ္ကို ဘယ္သူကေပးမလဲ။ လူနာ၊ အာမခံ၊ အစိုးရ။ ေဆးရံုေတြကေန ကုန္က် စရိတ္ကို လိုတာထက္ ပိုယူေနသလား။ ပုဂၢလိကေဆးရံုတိုင္းက ဆင္းရဲသူေတြအတြက္ ကုတင္အေရ အတြက္ သတ္မွတ္ထားတဲ့နည္းကေကာ ေကာင္းသလား။ ဘယ္နည္းက ကိုယ့္ႏိုင္ငံ (ကိုယ့္ျပည္နယ္) အတြက္ အေကာင္းဆံုးလဲ။ တႏိုင္ငံထဲမွာ တေနရာနဲ႔တေနရာမတူတာကိုေကာ လက္ခံႏိုင္သလား။ က်န္းမာေရးေပၚလစီခ်တာ၊ ဦးစားေပးမႈသတ္မွတ္တာ၊ ဘတ္ဂ်က္ဆြဲေတြဟာ အစိုးရ တခုတည္းနဲ႔သာ ဆိုင္သလား။ ျမန္မာျပည္မွာ ႏိုင္ငံေရးကို လူနာေတြအသက္နဲ႔ ကစားေနခဲ့တာ အႏွစ္ ၅ဝ ေက်ာ္ေနျပီ။ NGO ေတြက က်န္းမာေရးဟာ လူ႔အခြင့္အေရးလို႔ေျပာတယ္ ကြ်န္ေတာ္က ႏိုင္ငံေရးလို႔အထိေျပာ ခ်င္တယ္။

ကြ်န္ေတာ္ ႏိုင္ငံေရးတာဝန္နဲ႔ ဥေရာပကို ခရီးသြားရတံုးက လိပ္ေခါင္းက မေနႏိုင္မထိုင္ႏိုင္နာလာတယ္။ အစည္းအေဝးကို စီစဥ္ေပးသူကေန ေဆးခန္းကိုပို႔ေပးတယ္။ လိပ္ေခါင္း ေသြးျပန္ေၾကာပိတ္တာမို႔ OPD မွာဘဲ၊ ခ်က္ခ်င္းခြဲေပးတယ္။ ေပ်ာက္သြားပါတယ္။ ဆရာဝန္မွာ လက္ေထာက္ရယ္လို႔ တေယာက္မွမရွိပါ။ ကြ်န္ေတာ္ကလဲ ထံုေဆးအတြက္ လက္မွတ္ ထိုးမေပးရပါ။ ပိုက္ဆံလဲမေပးရပါ။ ဒိန္းမတ္မွာျဖစ္ပါတယ္။

အရက္ျပန္မရွိလို႔ ‘ခ်က္အရက္ ဦးေရ’ သံုးခဲ့တဲ့၊ သန္႔ရွင္းမႈစံခ်ိန္မမီတဲ့ခြဲစိတ္ခန္းေတြမွာ ခြဲစိတ္ေပးခဲ့တဲ့ ကြ်န္ေတာ္လို ဆရာဝန္ေတြဟာ က်င့္ဝတ္နဲ႔မညီဘူးေျပာရင္ မျငင္းႏိုင္ပါ။ ရန္ကုန္၊ မႏၲေလးက စပါရွယ္ေဆးရံု-ေဆးခန္းၾကီးေတြကေန ခြဲစရာမလိုဘဲ ခြဲေနတာ၊ ေဆးဘိုးဝါးခ အဆမတန္ယူေနတာေတြ၊ တိုင္းျပည္ရ့ဲက်န္းမာေရး အဆင့္အတန္း တိုးတက္ေနတယ္လို႔ ညာေျပာတဲ့အစိုးရနဲ႔ ပူးေပါင္းလိမ္ေပးေန တဲ့ ‘အင္ဂ်ီအို’ ကိုေရာ ဘယ္လိုသေဘာထားၾကပါမလဲ။

Medicine ေဆးပညာဆိုတာ အသံုးခ်သိပၸံပညာနဲ႔ ေရာဂါရွာေဖြေရး၊ ကုသမႈနဲ႔ ကာကြယ္ေရးဆိုင္ရာ ဝိဇၨာပညာႏွစ္ရပ္ ေပါင္းစပ္ထားတာလို႔ ဆိုပါတယ္။ ကြ်န္ေတာ္ကေတာ့ ‘ေဆးကုသမႈဆိုတာ အႏုပညာ ဆန္တယ္’ လို႔ပါယူဆတယ္။ စိတ္ထားေစတနာအထိလဲ ၾကီးၾကီးက်ယ္က်ယ္ မေျပာလိုပါ။ ခ်ိဳသာတဲ့ မ်က္ႏွာကေန လူနာကို သက္သာေစႏိုင္တဲ့ အစြမ္းကိုလဲ ယံုၾကည္သင့္ပါတယ္။ သူနာျပဳတိုင္းက ေလယာဥ္မယ္ေတြလို ျပံဳးေနရမယ္လို႔ မဆိုလိုပါ။ ‘လုပ္စာအျပံဳး’ နဲ႔ ‘စိတ္ပါအျပံဳး’ ခြဲျခားလို႔ရပါတယ္။ လူနာေတြကလဲ ‘ေလယာဥ္မယ္ဆိုတာ ခိုင္းပတ္’ လို႔ သေဘာထားသလိုမလုပ္သင့္ပါ။ ‘ေလေၾကာင္း ကုမၸဏီၾကီးက လူလည္က်ေနတာလဲ သိၾကပါခင္ဗ်ား’။

နိဂံုး

အခ်ဳပ္ေျပာရရင္ ‘မဆလ’ ေခတ္မွာ ရုပ္ဝတၳဳေတြ ရွားပါးခဲ့တယ္။ အခုအစိုးရလက္ထက္မွာေတာ့ က်င့္ဝတ္ သိကၡာေတြ ေခါင္းပါးလာတယ္။ က်င့္ဝတ္ဆိုတာကို က်န္းမာေရးဝန္ေဆာင္မႈေပးသူေတြမွာသာ ေထာက္ျပစရာမဟုတ္ပါ။ ႏိုင္ငံေရး ဦးေဆာင္မႈေပးေနသူေတြက ‘သီလ’၊ ‘ဝိနည္း’၊ ‘စည္း’ ေဖါက္ေနၾက ရင္ တိုင္းျပည္ၾကီးဟာ နာတာရွည္လူမမာဘဝက လြတ္မွာမဟုတ္ပါ။

ေဒါက္တာတင့္ေဆြ
၁၈-၇-၂ဝ၁၄