ေဖ်ာ္ေျဖေရး က႑ဆိုင္ရာ ဥပေဒ (အေမရိကန္ ႐ုပ္႐ွင္လုပ္ငန္း)

“႐ုပ္႐ွင္ဇာတ္ကား တစ္ကားရဲ႕ ပိုင္ဆိုင္မႈ” ဆိုတဲ့ စကားရပ္ထဲမွာ ဒီ႐ုပ္႐ွင္ကား တစ္ကားျဖစ္ေျမာက္ ေရးအတြက္ ပါ၀င္လုပ္ေဆာင္ၾကတဲ့ လူပုဂၢုိလ္ေတြ (၀တၳဳ စာေရးဆရာမ်ား၊ ဇာတ္ညႊန္းေရးဆရာမ်ား၊ ဒါ႐ိုက္တာ၊ မင္းသား၊ မင္းသမီး နဲ႔ ထုတ္လုပ္ေရးပိုင္းမွာ ပါ၀င္လုပ္ကိုင္ၾကတဲ့ ၀န္ထမ္းမ်ား) နဲ႔ ဒီ႐ုပ္႐ွင္ဇာတ္ကား ဖန္တီးရာမွာ အသံုးျပဳတဲ့ ဇာတ္ညႊန္းအပါအ၀င္၊ အေတြးအေခၚ နဲ႔ အႏုပညာပိုင္းဆိုင္ရာ ဖန္တီးမႈ အတတ္ပညာေတြအားလံုး ပါ၀င္ပါတယ္။

႐ုပ္႐ွင္ကား တစ္ကားရဲ႕ သေႏၶတည္ျခင္းအစဟာ ၀တၳဳ (သို႔မဟုတ္) ဇာတ္ညႊန္းျဖစ္တဲ့အတြက္ အေမရိကန္ ႐ုပ္႐ွင္ထုတ္လုပ္ေရး လုပ္ငန္းပိုင္းမွာ ျပ႒ာန္းထားတဲ့ ၀တၳဳ၊ ဇာတ္ညႊန္းပိုင္းဆိုင္ရာ ဥပေဒအပိုင္းကို အရင္ေရး ရမွာပါ။

႐ုပ္႐ွင္လုပ္ငန္းမွာ “႐ုပ္႐ွင္ဇာတ္ကား တစ္ကားရဲ႕ ပိုင္ဆိုင္မႈ” အားလံုးကို စီမံကြပ္ကဲရတဲ့သူက ထုတ္လုပ္မႈ တာ၀န္ခံ (Producer-In-Charge) ပါ။ ႐ုပ္႐ွင္ထုတ္လုပ္ေရးအပိုင္းမွာ သူကလည္း ထုတ္လုပ္သူပါပဲ။ ႐ုပ္႐ွင္တစ္ကား ႐ိုက္ကူးဖို႔အတြက္ အစကနဦးမွာ ထုတ္လုပ္သူဘက္က (၁) ဇာတ္ညႊန္းေရး ဆရာတစ္ ေယာက္ကို အလုပ္ခန္႔အပ္ၿပီးေတာ့ မူရင္း ဇာတ္ညႊန္း (Original Screenplay) ကို ေရးခိုင္းတာပဲျဖစ္ေစ (၂) ၀တၳဳ၊ ျပဇာတ္ ဇာတ္လမ္းတပုဒ္ကို မွီျငမ္းဇာတ္ညႊန္း (Adapted Screenplay) ျပန္ေရးခိုင္းတာပဲျဖစ္ေစ အဲဒီႏွစ္ခုထဲက တခုခုေတာ့ လုပ္ရမွာပါ။
နံပါတ္ (၁) အခ်က္အတိုင္း လုပ္ရတယ္ဆိုရင္ အဲဒီ မူရင္းဇာတ္ညႊန္းကိုေရးတဲ့သူကို ထုတ္လုပ္သူက ခန္႔အပ္ထားတဲ့ ၀န္ထမ္းအျဖစ္ သတ္မွတ္ပါတယ္။ ၿပီးေတာ့ သူေရးတဲ့ ဇာတ္ညႊန္းကို ဇာတ္ညႊန္းေရးဆရာက မပိုင္ပါဘူး။

ဥပမာ - ႐ုပ္႐ွင္ ထုတ္လုပ္သူက ၂၀၀၇ ခုႏွစ္ ေရႊ၀ါေရာင္ အေရးအခင္းမွာ သံဃာေတာ္ေတြ လမ္းေပၚထြက္ ဆုေတာင္း ေမတၱာပို႔သတာ မလုပ္မီ ဒီလႈပ္႐ွားမႈမွာ ဦးေဆာင္ပါ၀င္ခဲ့တဲ့ သံဃာတပါးပါး (သို႔မဟုတ္) သံဃာေတာ္တစုရဲ႕ လွ်ိဳ႕၀ွက္စီစဥ္လႈပ္႐ွားခဲ့ရတဲ့ အေၾကာင္းကို ဇာတ္ညႊန္းေရးဆရာကို ေျပာျပၿပီး၊ ဇာတ္ညႊန္း ေရးဆရာက ဒါကို မူရင္းဇာတ္ညႊန္း (Original Screenplay) အျဖစ္ဖန္တီးတယ္ဆိုပါစို႔။ အဲဒီဇာတ္ညႊန္းရဲ႕ မူပိုင္ခြင့္ (Copyright) ကို ထုတ္လုပ္သူက ပိုင္ပါတယ္။

နံပါတ္ (၂) အခ်က္အတိုင္း လုပ္ရတယ္ဆိုရင္ေတာ့ ထုတ္လုပ္သူဟာ ၀တၳဳ (သို႔) ျပဇာတ္ေရး ဆရာဆီကေန သူ႔ဇာတ္လမ္းကို မွီျငမ္းၿပီး ဇာတ္ညႊန္းအျဖစ္ ဖန္တီးခြင့္ျပဳပါတယ္ဆိုတဲ့ ခြင့္ျပဳခ်က္ကို ရရမွာ ျဖစ္ပါတယ္။

ဥပမာ - ထုတ္လုပ္သူက ၀တၳဳ (သို႔) ျပဇာတ္တပုဒ္ကို ဖတ္ၿပီး၊ ဒီဇာတ္လမ္းကို ႐ုပ္႐ွင္အျဖစ္ ဖန္တီးရင္ ေအာင္ျမင္မယ္လို႔ ယူဆတယ္ဆိုပါစို႔။ ဒါဆိုရင္ ထုတ္လုပ္သူဘက္က ဒီဇာတ္လမ္း မူရင္း ဖန္တီးတဲ့ သူ (တနည္းအားျဖင့္) မူပိုင္ခြင့္ (Copyright) ႐ွိတဲ့သူဆီကေန ဇာတ္ညႊန္းအျဖစ္ ျပန္လည္ဖန္တီးခြင့္ကို ေတာင္းခံရမွာျဖစ္ပါတယ္။

မူရင္းဇာတ္ညႊန္းျဖစ္ေစ၊ မွီျငမ္းဇာတ္ညႊန္းျဖစ္ေစ ဇာတ္ညႊန္းတပုဒ္ဖန္တီးၿပီးသြားၿပီဆုိရင္ ထုတ္လုပ္မႈ တာ၀န္ခံ က ဒီဇာတ္လမ္းကို ေငြစိုက္ထုတ္ၿပီး႐ိုက္မယ့္ အမႈေဆာင္ ထုတ္လုပ္သူ (executive producer) ကို ေစ်းေရာင္း သလို သူ (Producer-In-Charge) ေရြးထားတဲ့ ဇာတ္ညႊန္းကို ေရာင္းရပါတယ္။ စာေပ နဲ႔ ႐ုပ္႐ွင္ နယ္ပယ္မွာ ဒါကို pitch လုပ္တယ္လုိ႔ေခၚပါတယ္။ NGO ေလာကမွာ အလွဴ႐ွင္ေတြဆီက ဘက္ဂ်က္ခ်ေပးေအာင္ proposal တင္တဲ့ သေဘာပါပဲ။

Pitch လုပ္တာ ေအာင္ျမင္သြားတယ္ဆိုရင္ ေနာက္တဆင့္ကေတာ့ စာခ်ဳပ္စာတမ္းေတြ ျပင္ဆင္ရတဲ့ ကိစၥပါ။ ဒီအပိုင္းဟာ ဥပေဒ နဲ႔ ပက္သက္လာတဲ့ ကိစၥျဖစ္တဲ့အတြက္ ထုတ္လုပ္မႈ တာ၀န္ခံ နဲ႔ အမႈေဆာင္ ထုတ္လုပ္သူ အၾကားစာခ်ဳပ္စာတမ္းေတြျပင္ဆင္တဲ့အခါမွာ ေအာက္ပါ အခ်က္ေတြကို ထည့္သြင္းစဥ္းစားဖို႔ လိုအပ္လာပါ တယ္။
၁။ ဒီဇာတ္ညႊန္းဟာ မူရင္းလား၊ မွီျငမ္းလားဆိုတာကို အမႈေဆာင္ ထုတ္လုပ္သူ (ေငြစိုက္သူ) ဘက္က ႐ွင္း႐ွင္း လင္း သိရပါမယ္။ မွီျငမ္းျဖစ္တယ္ဆိုရင္ ပိုၿပီး သတိထားရမွာက အမႈေဆာင္ ထုတ္လုပ္သူအေနနဲ႔ မူရင္း စာေရးဆရာ (တနည္း) မူပိုင္ခြင့္႐ွိသူထံကေန သူ႔၀တၳဳ၊ ျပဇာတ္ကို ဇာတ္ညႊန္းအျဖစ္ ဖန္တီးဖို႔ တရား၀င္ခြင့္ျပဳ တယ္ဆိုတဲ့ ထုတ္ျပန္စာကို ရရမွာ ျဖစ္ပါတယ္။

၂။ ဇာတ္ညႊန္းသည္ မူရင္း ဇာတ္ညႊန္းျဖစ္ခဲ့မယ္ဆိုရင္ ဇာတ္ညႊန္းေရးတဲ့သူသည္ ထုတ္လုပ္မႈ တာ၀န္ခံက အလုပ္ခန္႔ထားတဲ့သူလား (ဒါမွမဟုတ္) ပုဂၢလိက (အလြတ္) ဇာတ္ညႊန္းေရးတဲ့သူလားဆိုတာ သိရပါမယ္။ အခုေခတ္မွာေတာ့ ႐ုပ္႐ွင္ ထုတ္လုပ္ေရး ကုမၸဏီအငယ္စားေလးေတြ အမ်ားႀကီးေပၚေပါက္လာတာေၾကာင့္ ကိုယ့္ဟာကိုယ္ ဇာတ္ညႊန္းေရးၿပီး ျပန္ေရာင္းတဲ့ ပုဂၢလိက အလြတ္ ဇာတ္ညႊန္းေရး ဆရာေတြလည္း အမ်ားႀကီး ေပၚလာပါတယ္။ အဲဒီအခါမွာေတာ့ ဇာတ္ညႊန္းေရး ဆရာ နဲ႔ အမႈေဆာင္ ထုတ္လုပ္သူၾကားမွာ ၾကားကေန pitch လုပ္တဲ့ ထုတ္လုပ္မႈတာ၀န္ခံ ဆိုတာလည္း မ႐ွိပါဘူး။ ဇာတ္ညႊန္းေရးတဲ့သူက ကိုယ့္ဟာကိုယ္ေရး၊ ကိုယ့္ဟာကိုယ္ ေရာင္းရတာပါ။ အခုလို အေျခအေနမ်ိဳးမွာက်ေတာ့ အမႈေဆာင္ ထုတ္လုပ္သူ နဲ႔ ဇာတ္ညႊန္းေရးတဲ့သူအၾကားမွာ စာခ်ဳပ္ခ်ဳပ္တဲ့အခါ မူပိုင္ခြင့္ နဲ႔ တာ၀န္ယူမႈေတြကို တရား၀င္ျပ႒ာန္းထားတဲ့ ဥပေဒသတ္မွတ္ခ်က္ေတြအျပင္၊ သီးျခား ညွိႏႈိင္းၿပီး ခ်ဳပ္ဆိုတဲ့ စာခ်ဳပ္ေတြလည္း ပါပါတယ္။

၃။ ႐ုပ္႐ွင္ဇာတ္ကား ထြက္လာတဲ့အခါမွာ တရား၀င္ ျဖန္႔ခ်ီခြင့္ကို ဘယ္လို၊ ဘယ္ေလာက္ အတိုင္းအတာအထိ သတ္မွတ္မလဲ? ျဖန္႔ခ်ီခြင့္ဆိုတာကေတာ့ ႐ုပ္႐ွင္ ထုတ္လုပ္ေရးမွာ အဓိက ၀င္ေငြ နဲ႔ အက်ိဳးအျမတ္ အရဆံုး အပိုင္းပါ။ ျဖန္႔ခ်ီခြင့္ရတဲ့သူဟာ ဒီဇာတ္ကားရဲ႕ ၀င္ေငြ နဲ႔ အက်ိဳးအျမတ္ အနည္း၊ အမ်ားရဲ႕ ႐ိုက္ခတ္မႈကို အႀကီမားဆံုး ခံရပါတယ္။

အထက္ေဖာ္ျပပါ အပိုင္း (၃) ပိုင္းလံုး နဲ႔ ပက္သက္ၿပီး အေသးစိတ္႐ွင္းလင္းခ်က္ေတြ နဲ႔ ၀တၳဳ၊ ျပဇာတ္၊ ဇာတ္ညႊန္းေရး ဆရာေတြရဲ႕ ရပိုင္ခြင့္ နဲ႔ အခြင့္အေရးေတြကို ဒုတိယပိုင္းမွာ ဆက္ၿပီး ေရးသြား ပါမယ္။
Kyaw Thein Kha