Tonsillitis အာသီးေရာင္ျခင္း

ဆရာ႐ွင့္ မိုးရြာလိုက္ေနပူလိုက္နဲ႔ ခုလည္ေခ်ာင္းနာ အာသီးေရာင္တာ ခဏခဏျဖစ္ေနတာေလးအတြက္ ကုသပံုနဲ႔ ကာကြယ္မႈ ႀကိဳတင္ကာကြယ္မႈေလး ေျပာျပေပးေစလိုပါတယ္႐ွင့္။ ေလးစားပါတယ္႐ွင့္။ အမွားပါရင္ခြင့္လႊတ္ပါ႐ွင့္။ ေက်းဇူးတင္ပါတယ္ဆရာ။

ေမးတဲ့သူ အသက္ မသိရပါ။ လူတိုင္းမွာ အာသီးရွိတယ္။ ဘယ္-ညာ ၂ ခု။ ေကာင္းေနရင္ မ်က္စိနဲ႔ျမင္ရဘူး။ ေရာင္လာမွသာ ၾကီးတာ၊ နီတာ၊ ျပည္တည္တာေတြ ျမင္ရ၊ ခံစားရတယ္။ ပါးစပ္ဟခိုင္းရင္ နီရဲ-ေရာင္ေနတဲ့ အာသီး တဖက္ျဖစ္ျဖစ္ ႏွစ္ဖက္လံုးျဖစ္ျဖစ္ ျမင္ရမယ္။ အစာမ်ိဳရမဲ့လမ္းကို က်ဥ္းရာကေန ပိတ္လုလုအထိ ၾကီးေနႏိုင္တယ္။ ေရာင္ရင္ လည္ေခ်ာင္းနာျပီး ဖ်ားမယ္။ ရက္တိုေရာင္ရာကေန ျပည္တည္ႏိုင္တယ္။

Strep throat လို႔ေခၚၾကတယ္။ အမ်ားစုက ေဆးမလိုဘဲေပ်ာက္တယ္။ ၄ဝ% က ၃ ရက္သာၾကာျပီး ၈၅% က တပါတ္သာ ၾကာတယ္။ Sore throat လည္ေခ်ာင္းနာနဲ႔ Tonsillitis အာသီးေရာင္တာကို ျဖစ္ေစတဲ့ ပိုး (ဗိုင္းရပ္စ္ နဲ႔ ဗက္တီးရီးယား) ေတြထဲက Group A beta-haemolytic Streptococci ဗက္တီးရီးယားဟာ Acute rheumatic fever ရက္တို ရူမက္တစ္ အဖ်ား ေရာဂါ နဲ႔ Post-Streptococcal Glomerulonephritis ေက်ာက္ကပ္ေရာင္ေရာဂါကို ျဖစ္ေစႏိုင္တယ္။ ဒါ့ေၾကာင့္ Antibiotics ပိုးေသေဆးေပးရတယ္။ သုေတသနတခ်ိဳ႕က ဒီလိုေဆးေပးတာ အက်ိဳးနည္းနည္းသာရွိတယ္တဲ့။ တာရွည္ေပးဘို႔လိုသူကို Azithromycin ေပးႏိုင္တယ္။ Tympanostomy tube ျပြန္ထည့္ဘို႔လိုသူကို ထည့္ေပးရမယ္။

ရွားေပမဲ့ဆိုးတဲ့ Staphylococcus aureus ဗက္တီးရီးယားကေနလဲ ျဖစ္တယ္။ MRSA ဆိုရင္ေတာ္ေတာ့ေဆးကို ယဥ္တယ္။ Streptococcus pneumoniae, Mycoplasma pneumoniae, Chlamydia pneumoniae, pertussis, Fusobacterium, diphtheria, syphilis, and gonorrhea ေတြကေနလဲျဖစ္ႏိုင္တယ္။ က်န္တာေတြလဲရွိေသးျပန္တယ္။
ျဖစ္ေစႏိုင္တဲ့ ဗိုင္းရပ္စ္အမ်ိဳးအစားေတြက adenovirus, rhinovirus, influenza, coronavirus နဲ႔ respiratory syncytial virus ေတြျဖစ္ၾကတယ္။ Epstein-Barr virus, herpes simplex virus, cytomegalovirus, or HIV ဗိုင္းရပ္စ္ ေတြကေနလဲ ျဖစ္တယ္။

ေဆးကုတဲ့အခါ အနာသက္သာေဆး Paracetamol/Acetaminophen/Ibuprofen တခုခု ေပးရမယ္။ အနာသာမက အေရာင္လဲေလ်ာ့၊ အဖ်ားလဲက်တယ္။ ဆားေရေႏြး၊ ငံုေဆး၊ ေရခဲငံုတာေတြကလဲ သက္သာေစလို႔ သံုးသင့္တယ္။ Listerine mouth wash ေကာင္းတယ္။

ဗိုင္းရပ္စ္ေၾကာင့္ျဖစ္တာ ၾကာမယ္။ ခဏခဏျဖစ္ေနသူဟာ အလာဂ်ီျဖစ္ႏိုင္တယ္။ ဗက္တီးရီးယားေဆးနဲ႔ မရပါ။ Cetrizine ည ၁ လံုးေကာက္ပါ။ မတည့္တာကိုေရွာင္ပါ။ နာတာရွည္ေနသူကို Tonsillectomy ခြဲစိတ္ရတယ္။

Penicillin or amoxicillin ကို ဗက္တီးရီးယားေတြအတြက္ ပဌမတန္းစားအျဖစ္သံုးတယ္။ Cephalosporins နဲ႔ Erythromycin ေတြကဒုတိယေဆးအုပ္စုေတြျဖစ္တယ္။ ပနယ္စလင္ေဆး မတည့္သူကို Erythromycin ေပးႏိုင္တယ္။ ေနာက္တဆင့္ Clindamycin or Amoxicillin-Clavulanate ေဆးေပးမယ္။ Abscess ျပည္တည္ရင္ ခြဲထုတ္ရမယ္။

(၁) Amoxicillin အေမာက္ဆာစလင္
• အသက္ရွဴလမ္း အထက္ပိုင္းပိုးဝင္ျခင္း = တခါေသာက္ 250 - 500 mg တေန႔ ၃ ခါ၊ ၇-၁ဝ ရက္။ ဒါမွမဟုတ္ တခါေသာက္ 500 - 875 mg တေန႔ ၂ ခါ၊
• ေလျပြန္ေရာင္ျခင္း = တခါေသာက္ 250 - 500 mg တေန႔ ၃ ခါ၊ ၇-၁ဝ ရက္။ ဒါမွမဟုတ္ တခါေသာက္ 500 - 875 mg တေန႔ ၂ ခါ၊
• အာသီး-အာေခါင္ေရာင္ျခင္း = တခါေသာက္ 250 - 500 mg တေန႔ ၃ ခါ၊ ၇-၁ဝ ရက္။ ဒါမွမဟုတ္ တခါေသာက္ 500 - 875 mg တေန႔ ၂ ခါ၊
• Amoxicillin အေမာက္ဆာစလင္ ေဘးထြက္ဆိုးက်ိဳးမ်ား = ဝမ္းပ်က္၊ အေရျပားအနီျပင္ထြက္၊ ေဆးမတည့္ျဖစ္ျခင္း။

(၂) Azithromycin (အဇစ္သရိုမိုင္စင္)
ေဆးနာမည္ရင္းျဖစ္တယ္။ (မက္ခ႐ိုလုိက္အုပ္စု) ပဋိဇီဝေဆး ျဖစ္တယ္။ ေဆးကုမၸဏီေတြက Zithromax, Zithromax TRI-PAK, Zithromax, Z-PAK, Zmax နာမည္ေတြ ေပးထားတယ္။

Aluminum နဲ႔ Magnesium ပါတဲ့ Antacids ေလနာသက္သာေဆးေတြနဲ႔ တြဲမေသာက္ပါနဲ႔။ ေဆးကို အစာနဲ႔ နီးနီး-ေဝးေဝး ေပးႏိုင္တယ္။ ေဆးေၾကာင့္ ပ်ိဳ႕-အန္ခ်င္သူေတြက အစာနဲ႔ေသာက္ပါ။ ေရဖန္ခြက္တခြက္ ေသာက္ပါ။ ေန႔တိုင္း အခ်ိန္တူမွာ ေသာက္ပါ။ ေဆးသက္တမ္း ေကာင္းပါေစ။ Azithromycin extended-release suspension (Zmax) အမ်ိဳးအစား ေဆးရည္ဆိုရင္ အစာမစားခင္ ၂ နာရီၾကိဳတင္ ေသာက္ထားပါ။

• ရက္တို နားအလည္ပိုင္းေရာင္ျခင္း၊ လူစုလူေဝးက ရတဲ့ ႏူမိုးနီးယား၊ အာသီး-အာေခါင္ေရာင္ျခင္း၊ အေရျပားအနာမ်ား၊ ဆိုင္းနပ္စ္ ေရာဂါ။ STD (ကလာမိုင္ဒီးယား) ေၾကာင့္ ဆီးႁပြန္အဝ-သားအိမ္အဝ ေရာင္ျခင္း၊ = ပဌမေန႔မွာ 500 mg ေပး၊ ဒိေနာက္ 250 mg တရက္တခါ၊ ၄ ရက္။
• နာတာရွည္ ေလႁပြန္ေရာင္၊ (လိုင္မ္) ေရာဂါ၊ လိင္မွတဆင့္ ကူးစက္ေရာဂါမ်ား၊ ႏွလံုးအတြင္းသား-အ႐ိုးအဆစ္-အစာေျခလမ္း- သားအိမ္အဝ ေရာင္ျခင္း၊ နားျပည္ယိုျခင္း၊ သာမန္ တိုက္ဖြိဳက္၊ အသက္႐ွဴလမ္း၊ အေရျပား ပိုးဝင္ျခင္း၊ ႏူမိုးနီးယား = 250-500 mg Daily (7.5-20 mg/kg) တေန႔တခါေသာက္ပါ။
• နာတာရွည္ အသက္ရွဴလမ္းပိတ္ ေရာဂါ ျပန္ထျခင္း = 500 mg တရက္ေပး၊ ဒိေနာက္ 250 mg တရက္တခါ၊ ၄ ရက္ေပး။
• (ဂႏိုရီးယား) ဆီးျပြန္ေရာင္ျခင္း၊ သားအိမ္ဝေရာင္ျခင္း = 2 g တခါတည္းေပး။
• လိင္လမ္း (ရွန္ကာ) အနာ၊ (ဂႏိုရီးယား) မဟုတ္တဲ့ ဆီးျပြန္ေရာင္ျခင္း၊ သားအိမ္ဝေရာင္ျခင္း = 1 g တခါတည္းေပး။
• ဂိုႏိုးရီးယားေၾကာင့္ မ်က္စိနာျခင္း = 20 mg/kg တခါတည္းေပးပါ။ 1% မ်က္စဥ္းခပ္ပါ။
• ရက္တိုျဖစ္တဲ့ တင္ပါးဆံုတြင္း အဂၤါေတြေရာင္ျခင္း = 500 mg IV ကို ေသြးျပန္ေၾကာထဲ ၁ နာရီအတြင္းသြင္းပါ၊ ၁-၂ ရက္။
• STD လိင္ကတဆင့္ကူးစက္ေရာဂါ ကာကြယ္ရန္ = 1 g တခါတည္းေသာက္ပါ။
• STD လိင္ကတဆင့္ကူးစက္ေရာဂါ ကာကြယ္ရန္ = ေဆး ၃ မ်ိဳးတြဲနည္းအရ (Ceftriaxone or Cefixime + Metronidazole + Azithromycin or Doxycycline) ေပးပါ။

ကေလးေတြအတြက္ Azithromycin ေဆးရည္ 100mg/5mL နဲ႔ 200mg/5mL လာတယ္။ ထိုးေဆးမွာ 500mg ပါတယ္။ 250mg, 500mg, 600mg လာတယ္။
• နားအလည္ပိုင္းေရာင္ျခင္း၊ အသက္ ၆ လ အထက္ကေလး = 30 mg/kg for 3 days or 10 mg/kg x 1 on day 1 followed by 5 mg/kg 2 – 5 days
• လူစုလူေဝးကေနရတဲ့ ႏူမိုးနီးယား၊ အသက္ ၆ လ အထက္ကေလး = 10 mg/kg x 1 on day 1 followed by 5 mg/kg days 2 – 5 days
• ရက္တို ဗက္တီးရီးယားေၾကာင့္ျဖစ္တဲ့ ဆိုင္းႏူဆိုက္တစ္ = 10 mg/kg oral suspension PO qDay x 3 days
• အာသီး၊ အာေခါင္ေရာင္ျခင္း၊ ၂ ႏွစ္အထက္ = 12 mg/kg PO qDay x 5 days; maximum 500 mg/day
• MAC ကာကြယ္ရန္၊ ၆ ႏွစ္အထက္ ကေလး = 20 mg/kg တပါတ္တခါေပးပါ။
Azithromycin (အဇစ္သရိုမိုင္စင္) ေဘးထြက္-ဆိုးက်ိဳး = ပ်ိဳ႕၊ ဝမ္းပ်က္၊ အန္၊ ၾကြက္တက္၊ ဗိုက္ေအာင့္၊ ေခါင္းကိုက္။

(၃) Ofloxacin (အိုဖေလာက္ဆာစင္)
• Generic ေဆးနာမည္ရင္းျဖစ္တယ္။ ေဆးကုမၸဏီေတြက နာမည္ေတြေပးထားတယ္။ ဥပမာ Floxin ပဋိဇီဝေဆး၊ (ဗက္တီးရီးယား) ေတြကိုႏိုင္တယ္။ ေဆးျပား 200mg, 300mg, 400mg နဲ႔လာတယ္။
• Haemophilus influenzae နဲ႔ Streptococcus pneumoniae ပိုးေတြေၾကာင့္ျဖစ္တဲ့ ႏူမိုးနီးယား နဲ႔ ေလျပြန္ေရာင္တာကို အမ်ားဆံုးသံုးတယ္။
• Staphylococcus aureus နဲ႔ Streptococcus pyogenes ပိုးေတြေၾကာင့္ျဖစ္တဲ့ အေရျပားနာေတြ အတြက္လဲ သံုးတယ္။
• STDs လိင္ကတဆင့္ ကူးစက္ေရာဂါမ်ားေတြျဖစ္တဲ့ (ဂႏိုးရီးယား) နဲ႔ (ကလာမိုင္ဒီးယား) အတြက္လဲ သံုးတယ္။ (ဆစ္ဖလစ္) ကို မႏိုင္ဘူး။
• E. Coli ပိုးေၾကာင့္ျဖစ္တဲ့ ဆီးလမ္းေရာင္တာနဲ႔ ဆီးက်ိတ္ေရာင္တာေတြအတြက္လဲ သံုးတယ္။
• Streptococcus, Enterococcus နဲ႔ Anaerobic bacteria ေတြကို ဒီေဆးကမႏိုင္ဘူး။
• ပန္းနာအတြက္သံုးတဲ့ Theophylline နဲ႔တြဲရင္ သတိထားရမယ္။ အတက္ေရာဂါရွိသူေတြကိုလဲ သတိထားရတယ္။ အသက္ ၁၈ ႏွစ္ေအာက္ေကလး မေပးသင့္ဘူး။
• ဒီေဆးေသာက္ေနခ်ိန္မွာ ေနေရာင္သိပ္မထိတာေကာင္းတယ္။ ေသြးယိုတာ နဲနဲျဖစ္ႏိုင္တယ္။ ဆီးခ်ိဳ နဲနဲတက္ႏိုင္တယ္။
• ကိုယ္ဝန္ေဆာင္ခ်ိန္၊ ႏို႔တိုက္ခ်ိန္ေတြမွာ ဒီေဆးမေပးတာေကာင္းတယ္။

ေဘးထြက္-ဆိုးက်ိဳး = ပ်ိဳ႕၊ ဝမ္းပ်က္၊ အန္၊ ေခါင္းကိုက္။ အိပ္မရတာ၊ ေခါင္းမူးတာ၊ ယားတာ၊ အမ်ိဳးသမီးေတြ (ဗဂ်ိဳင္းနား) ေရာင္တာေတြျဖစ္ႏိုင္တယ္။ ဖေနာင့္ေၾကာကိုထိခိုက္ႏိုင္လို႔ ေဆးေပးေနတံုး ျပင္းျပင္းထံထံ ေလ့က်င့္ခန္း-အလုပ္လုပ္တာ ေရွာင္ရမယ္။

(အင္တီဘိုင္ေအာတစ္) ပဋိဇီဝေဆးေတြေၾကာင့္ အူေတြထဲမွာ ပံုမွန္ေနၾကတဲ့ (ဗက္တီးရီးယား) ေတြ အေျခအေန ေျပာင္းေစတယ္။ အူမၾကီးေရာင္တာ ျဖစ္ေစႏိုင္တယ္။ (ဖန္းဂတ္စ္) မိႈပိုးလဲဝင္လာႏိုင္တယ္။ တခ်ိဳ႕အမ်ိဳးသမီးေတြ အျဖဴဆင္းတာ အဲတာေၾကာင့္ျဖစ္တယ္။ မလိုပဲမေသာက္သင့္ပါ။ လိုသူေတြက မေသာက္ပဲမေနသင့္ပါ။ လိုတဲ့သူ မေသာက္ရင္ ေလးဖက္နာဆက္ျဖစ္ႏိုင္တယ္။

ေဒါက္တာတင့္ေဆြ
Dr. Tint Swe