ထိုင္းေျမာက္ပိုင္းက ျမန္မာ့ သုခုမ ဝိညာဥ္မ်ား

ျမန္မာ့ အႏုသုခုမ လက္ရာေတြနဲ႕ ဝပ္စီႀကဳံးေက်ာင္း (ဓာတ္ပံု – ေက်ာ္ခ / ဧရာဝတီ)

ျမန္မာ့ သုခုမ အႏုပညာလက္ရာမ်ား ကိန္းဝပ္ေနသည့္ လမ္ပန္းၿမိဳ႕ေလးသည္ ထိုင္းႏိုင္ငံေျမာက္ပိုင္းရွိ ဇင္းမယ္ဟု ျမန္မာတို႔ သိၾကေသာ ခ်င္းမိုင္ၿမိဳ႕ႏွင့္ ၉၅ ကီလိုမီတာကြာေဝးၿပီး ကားစီးလွ်င္ တနာရီခြဲမွ်သာ ၾကာျမင့္သည္။ ေတာင္ေပၚလမ္း၊ ေျမျပန္႔လမ္းမ်ားကို ျဖတ္ေက်ာ္ၿပီး ယင္းၿမိဳ႕ေလးထဲကို ေရာက္ရွိသည္ ႏွင့္တၿပိဳင္နက္ ႐ိုးရာမပ်က္သည့္ အေဆာက္အဦ ပံုသဏၭာန္မ်ား၊ ေရွးေဟာင္းယဥ္ေက်းမႈ အေမြအႏွစ္မ်ား၊ ထိုင္းႏိုင္ငံေျမာက္ပိုင္းရွိ လန္းနားလူမ်ိဳး (သို႔) ေရွးထိုင္းလူမ်ိဳးတို႔၏ ယဥ္ေက်းမႈ အေငြ႕အသက္မ်ားက လာေရာက္လည္ပတ္သူအား ခံစားမႈအသစ္မ်ားကို ေပးေနသည္။

လမ္ပန္းၿမိဳ႕၏ မြန္းတည့္ခ်ိန္ ေနေရာင္ျခည္ အလင္းေရာင္ေအာက္တြင္ ၿမိဳ႕တြင္းရွိ ႏွစ္ပရိေစၦဒ ၾကာျမင့္စြာ အိုမင္းေဟာင္းႏြမ္းေနၿပီျဖစ္သည့္ အုတ္တံတိုင္းရွည္ႀကီးက ခံ့ညားထည္ဝါလွေသာ္လည္း အက္ကြဲေၾကာင္းမ်ား၊ ေရညႇိေျခာက္မ်ားႏွင့္အတူ ေတာက္ပမႈတို႔ ကင္းေန၏။ ညိဳမည္းစြဲေနေသာ အဆိုပါ အုတ္တံတိုင္းနံရံ၌ ထြင္းထု ထားေသာ ဗိသုကာလက္ရာတို႔သည္ ေႏွာင္းေခတ္ လက္ရာမ်ားႏွင့္မတူ တမူထူးျခားေနသည္။ ရွည္လ်ားလွ သည့္ ယင္းအုတ္တံတိုင္း အတြင္းဘက္ေအာက္ေျခ၌ သစ္ပင္မ်ား အုပ္မိုးေနေသာေၾကာင့္ ႐ုတ္တရက္ၾကည့္ လွ်င္ အတြင္းဘက္၌ ေက်ာင္းအိုပ်က္၊ အိမ္အိုပ်က္မ်ားသာရွိမည္ဟု ထင္ရေပသည္။

ယင္းအုတ္တံတိုင္းရွည္ႀကီး၏ အလယ္တြင္ ရြယ္တူ၊ ပံုတူ မုခ္ဦးႏွစ္ခုရွိၿပီး ယင္းမုခ္ဦးတို႔၏ မ်က္ႏွာစာတြင္ ျမန္မာဘာသာျဖင့္ “သာသနေဇာတိ ကာ႐ံုတိုက္”ဟု အုတ္ထြင္း စာလံုးမ်ားျဖင့္ အထင္းသား ကမၸည္းတင္ ထားသည္ကို ေတြ႕ျမင္လိုက္ရသည့္ အခ်ိန္တြင္ ျမန္မာ့ေျမေပၚ ေရာက္ေနသည့္အလား ဟု စိတ္ထင္မွတ္ ရပါသည္။

မုခ္ဦးမွ အတြင္းသို႔ဝင္လိုက္သည္ႏွင့္ တၿပိဳင္နက္ ႀကီးက်ယ္ခမ္းနားလွသည့္ ေရွးျမန္မာ ဗိသုကာ ပညာရွင္တို႔၏ ပန္းပဲ၊ ပန္းထိမ္၊ ပန္းတဥ္း၊ ပန္းပု၊ ပန္းပြတ္၊ ပန္းခ်ီ၊ ပန္းယြန္း၊ ပန္းရန္၊ ပန္းေတာ့၊ ပန္းတေမာ့စသည့္ ပန္းဆယ္ မ်ိဳး အတတ္ပညာ လက္ရာမ်ားျဖင့္ တည္ေဆာက္ထားေသာ ေရွးေဟာင္း ျမန္မာ့သုခုမ အႏုပညာလက္ရာတို႔ကို ရင္သပ္႐ႈေမာဖြယ္ ေတြ႕ျမင္ရေတာ့သည္။

ေရွးေခတ္ ပန္းရန္၊ ပန္းေတာ့ လက္ရာမ်ားျဖင့္ တည္ေဆာက္ထားေသာ ဥာဏ္ေတာ္ ေလးဆယ့္ငါး မီတာ အျမင့္ရွိ ေရႊေရာင္တဝင္းဝင္းႏွင့္ ရွစ္မ်က္ႏွာေစတီ၊ ျမန္မာ့႐ိုးရာ ေရွးေဟာင္းပန္းပုလက္ရာ ႐ုပ္လံုး၊ ႐ုပ္ၾကြ မ်ားျဖင့္ ထြင္းထုတည္ေဆာက္ထားေသာ ဘုရားေက်ာင္းေဆာင္ေတာ္ႀကီးႏွင့္ သိမ္ေတာ္ႀကီးတို႔၏ ခံ့ညား ထည္ဝါမႈတို႔က ဖူးေျမာ္ေတြ႕ျမင္ရသူ တို႔အဖို႔ မင္သက္အံ့အားသင့္စရာ ျဖစ္ေနသည္။

မုခ္ဦးအဝင္ လက္ယာဘက္၌ရွိသည့္ ဘုရားေက်ာင္းေဆာင္ေတာ္ႀကီးအတြင္းသို႔ ဝင္လိုက္ခ်ိန္တြင္ ေရႊေရာင္၊ ပတၲျမားေရာင္တို႔ လင္းလက္ေတာက္ပေနမႈက ေက်ာင္းေဆာင္တခုလံုး မီးထြန္းစရာပင္ မလိုေအာင္ ဖိတ္ဖိတ္ ေတာက္ပေနသည္။ ေက်ာင္းမ်က္ႏွာစာတြင္ ေပတရာေက်ာ္ က်ယ္ဝန္းၿပီး ေျပာင္လက္က်စ္လ်စ္ေနသည့္ ကြ်န္းတံခါးရြက္ႀကီးမ်ား၊ ေက်ာင္းေဆာင္ေတာ္ႀကီးအတြင္းရွိ ေရႊေရာင္ တဖိတ္ဖိတ္လက္ေနသည့္ ဗုဒၶ ႐ုပ္ပြား ေတာ္ႀကီးမ်ား၊ လူတဖက္ခန္႔ အလံုးအထည္မပ်က္ရွိေနဆဲ ေရႊေရာင္ဝင္းလက္ေနေသာ ကြ်န္းတိုင္ ႀကီးမ်ား၊ အေရာင္အေသြး စံုလင္လွသည့္ မွန္စီေရႊခ် ပုလႅင္ေတာ္ႀကီး ႏွင့္ မွန္စီေရႊခ် မ်က္ႏွာၾကက္မ်ားကလည္း ၾကည့္႐ႈ မဆံုးပင္ ျဖစ္သည္။

အဆိုပါ ေက်ာင္းေဆာင္ေတာ္ႀကီးအတြင္းရွိ ေရွးေဟာင္း ကြ်န္းဗီ႐ိုႀကီးမ်ား အတြင္း၌ ေဆြးျမည့္ စုတ္ၿပဲေနၿပီး  သားေရမ်က္ႏွာဖံုး  ဖံုးထားေသာ ျမန္မာဘာသာျဖင့္ ေရးသားထားေသာ ဗုဒၶစာေပ က်မ္းဂန္မ်ား၊ ယြန္းဆြမ္း အုပ္မ်ား၊ ေငြဖလားမ်ား၊ ကြမ္းေတာင္မ်ား၊ ေၾကြထည္ႏွင့္ ျပဳလုပ္ထားေသာ ဘုရားပန္းအိုးႀကီးမ်ား၊ က်ိဳးပဲ့ ေနေသာ ဗုဒၶ႐ုပ္ပြားေတာ္မ်ားႏွင့္ ျဗဟၼာႀကီးမ်ား၏ပံုမ်ားကို စနစ္တက် သိမ္းဆည္းထားသည္ကို ေတြ႕ရသည္။

ယင္းေက်ာင္းေတာ္ႀကီးကို ၁၈၈၂ ခုႏွစ္တြင္ ျမန္မာ့သစ္လုပ္ငန္း သူေဌးႀကီးေက်ာင္းဒါယကာ ဦးေရႊအပ္ႏွင့္ ဇနီး ခြန္ဝမ္စူဝနအပ္ ဇနီးေမာင္ႏွံတို႔က မႏၲေလး ေရႊၿမိဳ႕ေတာ္မွ ဗိသုကာပညာရွင္တို႔ကို တကူးတက ဖိတ္ေခၚၿပီး “သာသနေဇာတိကာ႐ံုတိုက္” အမည္ျဖင့္ ေဆာက္လုပ္လွဴဒါန္းခဲ့သည့္ မွတ္တမ္းမွတ္ရာမ်ားကို အထင္အရွား ေတြ႕ရသည္။ ေက်ာင္းတိုက္ႀကီးကို ထိုင္းအမည္ ဝပ္ဖာဖန္း (မရမ္း ေတာေက်ာင္း)ဟု ေခၚတြင္သည္။ အဆိုပါ ေက်ာင္း တိုက္သည္ လမ္ပန္းၿမိဳ႕ရွိ ထင္ရွားသည့္ ဘုန္းေတာ္ႀကီးေက်ာင္းတခုသာမက ထိုင္းႏိုင္ငံအတြင္းရွိ ထင္ ရွားသည့္ ေရွးေဟာင္းဘုန္းေတာ္ႀကီးေက်ာင္းမ်ားထဲ တြင္လည္း တခုအပါအဝင္ ျဖစ္သည္။

ယင္းေက်ာင္းေတာ္ႀကီး၏ ေက်ာင္းဒါယကာ ဦးေရႊအပ္သည္ လမ္ပန္းၿမိဳ႕၌ အခ်မ္းသာဆံုး သစ္လုပ္ငန္းရွင္ စာရင္းတြင္ ထင္ရွားသူ တဦးျဖစ္ၿပီး ၿဗိတိသွ်ေခတ္၌ လမ္ပန္းၿမိဳ႕ သမာဓိလူႀကီးမင္း ေအတီအမ္ ဘြဲ႕ထူးခံ (A.T.M British Headman In Lampang) ေရႊတံဆိပ္ေတာ္ ရခဲ့သျဖင့္ ထင္ရွား ေက်ာ္ေစာသူ တဦးလည္း ျဖစ္သည္။ ၿဗိတိသွ် အစိုးရ က ဦးေရႊအပ္ ဆံုးပါးသြားၿပီးေနာက္ ၎၏ ကတိသစၥာ တည္ၾကည္စြာႏွင့္ ၂၂ ႏွစ္ တိုင္ အမႈေတာ္ထမ္းခဲ့သည္ကို ဂုဏ္ျပဳျခင္း အထိမ္းအမွတ္အျဖစ္ “သာသန ေဇာတိကာ႐ံုတိုက္”အတြင္း၌ ျမန္မာ ဘာသာျဖင့္ ကမၸည္းထိုးထားေသာ အုတ္ဂူ ျပဳလုပ္ေပးခဲ့ၿပီး ထိုအုတ္ဂူသည္လည္း ယခုထက္တိုင္ အထင္အရွား ျမင္ရေပသည္။ ဦးေရႊအပ္၏ အုတ္ဂူ ေဘးတြင္ “သာသန ေဇာတိကာ႐ံုတိုက္” အား အစဥ္ အဆက္ ထိန္းသိမ္း ေစာင့္ေရွာက္ခဲ့ၾကေသာ ၎၏ ေဆြစဥ္မ်ိဳးဆက္ ေက်ာင္းဒကာတို႔၏ အုတ္ဂူမ်ားကို ေတြ႕ျမင္ရသည္။ ယင္းေက်ာင္းတိုက္ႀကီးကို ေျမးျမစ္ အဆက္ဆက္က ယေန႔တိုင္ ေရွးမူမပ်က္ ထိန္းသိမ္း ေစာင့္ေရွာက္ထားသည္ကို ေတြ႕ျမင္ရသည္။

လမ္ပန္းၿမိဳ႕တခုတည္း၌ ေရွးေဟာင္း ျမန္မာဘုန္းေတာ္ႀကီးေက်ာင္း ၉ ေက်ာင္းရွိၿပီး၊ ယင္း ေက်ာင္းမ်ားထဲတြင္ ျမန္မာ့ေရွးေဟာင္း အႏုပညာ လက္ရာမ်ား ကိန္းဝပ္ ရွင္သန္ေနဆဲျဖစ္ၿပီး အဆိုပါ ေက်ာင္းမ်ား၏ ႀကီးက်ယ္ ခမ္းနားမႈတို႔က ၿမိဳ႕ေလး၏ က်က္သေရကို ေဆာင္ၾကဥ္းေပးေနသည္။

“သာသန ေဇာတိကာ႐ံုတိုက္” ကို တည္ေဆာက္လွဴဒါန္းခဲ့ေသာ ေက်ာင္းဒကာ ဦးေရႊအပ္၏ သားျဖစ္သူ ေမာင္ေငြဇင္က ဖခင္ လွဴဒါန္းထားေသာ ေက်ာင္းတိုက္ႀကီး၏ မ်က္ေစာင္းထိုး ေနရာမွာ၌    “ေအာင္မဂၤလာ” ေခၚ ဝပ္ခ်ိဳင္းမြန္ခြန္းဟု အမည္ရသည့္ ေက်ာင္းေတာ္ႀကီး တစ္ေက်ာင္းႏွင့္ ဘုရားေစတီပုထိုးမ်ားကို ေဆာက္လုပ္ လွဴဒါန္းထားသည္ကို ေတြ႕ရသည္။

လမ္ပန္းၿမိဳ႕ေပၚရွိ ေရွးေဟာင္းျမန္မာ ဘုန္းေတာ္ ႀကီးေက်ာင္း ၉ ေက်ာင္းအနက္ “သာသန ေဇာတိ ကာ႐ံုတိုက္” ေခၚ ဝပ္ဖာဖန္း၊ “ေအာင္မဂၤလာ” ေခၚ ဝပ္ခ်ိဳင္းမြန္ခြန္း၊ “ေညာင္ဝိုင္းေက်ာင္း” ေခၚ ဝပ္စီႀကံဳး၊ “ကြ်ဲေကာပင္ ဆိပ္ေက်ာင္း” ေခၚ ဝပ္ထာ့ မအိုး ႏွင့္ “ၿမိဳ႕က်က္သေရေဆာင္ေက်ာင္း” ေခၚ ဝပ္စိေရာင္းေမာင္း တို႔သည္ ထင္ရွားလွသည္။

အဆိုပါ ေက်ာင္းႀကီးမ်ားကို ေဆာက္လုပ္ လွဴဒါန္းခဲ့ၾကေသာ ျမန္မာသူေဌးႀကီးတို႔၏ ေနအိမ္ ႀကီးမ်ားသည္ ယင္းၿမိဳ႕ေလးေပၚတြင္ တည္ရွိေနဆဲ ပင္ျဖစ္သည္။ ထိုအိမ္ႀကီးမ်ားကို ျမန္မာ ဗိသုကာပညာရွင္တို႔ တည္ေဆာက္ထားျခင္းျဖစ္ရာ ေရွးမူ၊ ေရွးဟန္တို႔ျဖင့္ ခံ့ညားထည္ဝါေနသည္။ ယင္းအိမ္ ႀကီးမ်ားသည္ ျမန္မာေက်ာင္းတိုက္ႀကီးမ်ားနည္းတူ ထင္ရွားၿပီး ႏိုင္ငံျခားသားမ်ား စိတ္ဝင္တစားဝင္ထြက္ ေလ့လာလ်က္ ရွိေနသည္ကို ေတြ႕ရသည္။

လမ္ပန္းၿမိဳ႕သည္ ျမန္မာႏိုင္ငံ၏ သစ္လုပ္ငန္း ၿမိဳ႕ေတာ္ ေတာင္ငူႏွင့္ တူသည္ဟု ထိုင္းႏိုင္ငံေရာက္ ျမန္မာမ်ား က ဆိုၾကသည္။ ျမန္မာႏိုင္ငံကို ၿဗိတိသွ် ကိုလိုနီတို႔ ႀကီးစိုးစဥ္က သစ္လုပ္ငန္းကို အႀကီးအက်ယ္ လုပ္ကိုင္ခဲ့ ေသာ ဘံုေဘဘားမား ကုမၸဏီ ရွိခဲ့သည္။ ထိုစဥ္က သစ္လုပ္ငန္းမ်ား အေျခခ် လုပ္ကိုင္ရန္ လုပ္ငန္းကြ်မ္းက်င္ သည့္ ျမန္မာတို႔ကို ၿဗိတိသွ် တို႔က လမ္ပန္းၿမိဳ႕သို႔ ေခၚယူသြားခဲ့ရာမွ ခ်မ္းသာၾကြယ္ဝလာေသာ ျမန္မာ သူေဌးႀကီးမ်ားက ဘုရား၊ ေက်ာင္း၊ ေစတီပုထိုးမ်ား တည္ထားကိုးကြယ္ခဲ့ျခင္း ျဖစ္သည္ဟု သိရသည္။

လန္ပန္းၿမိဳ႕ထဲတြင္ပင္ရွိေသာ ဝပ္စီႀကံဳးေခၚ ေညာင္ဝိုင္းေက်ာင္းတိုက္ကို ထိုင္းဘုရင့္ သမီးေတာ္ မဟာခ်က္ ကရီသီရိဒံုက ၿမိဳ႕က်က္သေရေဆာင္ ေက်ာင္းအျဖစ္ အသိအမွတ္ျပဳကာ အခြင့္အခါႀကံဳလွ်င္ ဝင္ေရာက္ ဖူးေမွ်ာ္သည့္အတြက္ ထိုေက်ာင္း ေတာ္ႀကီးသည္ ျမန္မာေက်ာင္းတိုက္မ်ားထဲ၌ ထိုင္းလူမ်ိဳးမ်ားအၾကား ပို၍ လူသိမ်ားလာေသာ ေက်ာင္းေတာ္ႀကီးျဖစ္လာသည္။

ဝပ္စီႀကံဳးေက်ာင္း၏ မုခ္ဦးမွ အထဲသို႔ဝင္လိုက္လွ်င္ ေၾကးသတၳဳတို႔ကို ျမန္မာ့႐ိုးရာ ပန္းပုပညာျဖင့္ ႐ုပ္လံုး ႐ုပ္ျြကတို႔ျဖင့္ ပန္းစြယ္ပန္းခက္မ်ားသဏၭာန္ ပံုေဖာ္ျပဳလုပ္ထားေသာ စီႀကံဳးေက်ာင္းသိမ္ေတာ္ႀကီး ကို ဦးစြာ အထင္အရွား ေတြ႕ျမင္ရမည္ျဖစ္သည္။ ေက်ာင္းအတြင္းတြင္ မွန္စီေရႊခ်ထားသည့္ ဘုရားခန္းေဆာင္ တခုရွိၿပီး၊ ဘုရားခန္းေဆာင္၏ နဖူးစီး တြင္ ျမန္မာဘာသာ အုတ္ထြင္းစာလံုးျဖင့္ “ေက်ာင္း ဒကာႀကီး ဦးေရႊအုန္း ေကာင္းမႈ နိဗၺာန္ဆု သာဓု နတ္လူေခၚ” ဟူ၍ ေရွးဟန္က်က် ေရးထားသည့္ ကမၸည္းစာတန္းကို ေတြ႕ရသည္။

သိမ္ေတာ္ႀကီးအတြင္း လက္ယာ နံရံေပၚတြင္ ႀကိမ္ျဖင့္ကြပ္ထားေသာ ကြ်န္းကုလားထိုင္ေပၚတြင္ ေခါင္းေပါင္း၊ တိုက္ပံုအျဖဴ လံုခ်ည္တို႔ကို ဝတ္ဆင္ထားသည့္ အသက္ ၈၀ ခန္႔အရြယ္ သူေဌးႀကီး ဦး႐ိုး ၏ဓာတ္ပံုကို မွန္ေပါင္ သြင္းထားေသာ ဓာတ္ပံု ေဟာင္းတခုအား က်က်နန ခ်ိတ္ဆြဲထားသည္ကို ေတြ႕ရသည္။

ျမန္မာသစ္ကုန္သည္ သူေဌးႀကီး ဦး႐ိုးသည္ ဝပ္စီႀကံဳး ေက်ာင္းေတာ္ႀကီးကို ၁၈၉၀ ခုႏွစ္က စတင္ တည္ေဆာက္ လွဴဒါန္းခဲ့သူ ျဖစ္ေၾကာင္းႏွင့္ စီႀကံဳးေက်ာင္း သိမ္ေတာ္ႀကီးကို ေဆာက္လုပ္လွဴဒါန္း ခဲ့ေသာ သူေဌးႀကီး ဦးေရႊအုန္းႏွင့္ အျခား ျမန္မာ သူေဌး ၅ ဦးတို႔၏ အမည္မ်ားကို ေက်ာက္နံရံေပၚတြင္ ေရႊေရာင္စာလံုး ျဖင့္ ထိုင္း-ျမန္မာ ႏွစ္ဘာသာ မွတ္ တမ္းတင္ ေရးထိုးထားသည္ကို ျမင္ရသည္။

သိမ္ေတာ္ႀကီး၏ အျပင္ဘက္ ဆယ့္ငါးေပခန္႔ အကြာတြင္ ဆံုးပါးသြားသည့္ ေက်ာင္းဒကာ ျမန္မာ သူေဌးႀကီး တို႔၏ အ႐ိုးအုတ္ဂူမ်ားကို ယေန႔တိုင္ ထိန္းသိမ္းေစာင့္ေရွာက္ၿပီး ထိုအုတ္ဂူမ်ားေပၚတြင္ ေသဆံုးသြားသူတို႔၏ အမည္မ်ားကို ျမန္မာ-ထိုင္း ႏွစ္ဘာသာျဖင့္ ေရးသားထားသည္ကို ေတြ႕ရသည္။

ယင္းအုတ္ဂူမ်ား၏ လက္ယာဘက္ ၁၅ ေပခန္႔ အကြာတြင္ “သကၠရာဇ္ ၁၃၁၀ ခု ဘုရားတကာ ေမာင္စံလင္း”ဟု ျမန္မာအမည္ျဖင့္ ကမၸည္းတင္ထား သည့္ ေစတီေတာ္ႀကီးကို ဖူးေျမာ္ရမည္ျဖစ္ၿပီး ေစတီ ေတာ္ႀကီးႏွင့္ မ်က္ႏွာ ခ်င္းဆိုင္တြင္ အိုမင္းရင့္ေရာ္ ေနၿပီျဖစ္သည့္ ဝပ္စီႀကံဳးေက်ာင္း၏ ေက်ာင္းေဆာင္ေတာ္ႀကီး ေရွ႕မ်က္ႏွာစာကို ေတြ႕ရသည္။

“ျမန္မာသကၠရဇ္ ၁၂၈၂ ခုႏွစ္ ေဆာက္လုပ္ သည္ အု႒္တိုက္ေက်ာင္းေတာ္ႀကီး” ဟူ၍ က်ိဳးပဲ့ ပ်က္စီးေနသည့္ စာလံုးအစအနမ်ားျဖင့္  ေတြ႕ျမင္ရေသာ အဝင္မုခ္ဦးသည္ ႏွစ္ေပါင္း ၁၂၀ ေက်ာ္ခဲ့ သည့္ အိုစာမႈ သက္တမ္း ကို ၫႊန္းေနလားဟုပင္ ထင္ရသည္။

ႏွစ္ေပါင္း ၁၂၃ ႏွစ္ ၾကာျမင့္ခဲ့ၿပီျဖစ္ေသာ ဝပ္စီႀကံဳး ေက်ာင္းေတာ္ႀကီး၏ ေက်ာင္းေဆာင္ အခ်ိဳ႕သည္ ၁၉၉၂ ခုႏွစ္တြင္ ေလာင္ကြ်မ္းခဲ့ေသာ မီးေၾကာင့္ ပ်က္စီးခဲ့ရသည္။ ယခင္က ေက်ာင္းဝင္း ႀကီးအတြင္း၌တည္ရွိခဲ့ေသာ ေက်ာင္းေဆာင္၊ ေစတီ ပုထိုးပံုတို႔ကို မႏၱေလးမွ ပန္းခ်ီဆရာအား ေခၚယူေရးဆြဲေစၿပီး ေရႊေဆးပန္းခ်ီျဖင့္ ေက်ာင္းေဆာင္ေတာ္ ႀကီးအတြင္းနံရံ၌ ေရးဆြဲမွတ္တမ္းတင္ထားသည္ကို ေတြ႕ရသည္။ ေက်ာင္းအတြင္း ဘုရားခန္း၏ယာဘက္ နံရံတြင္ ေက်ာင္းေတာ္ႀကီး မီးမေလာင္ခင္က ဓာတ္ပံု ေဟာင္းတခုကို ပံုႀကီးခ်ဲ႕၍ ၈ ေပခန္႔ ပိုစတာျဖင့္ ခ်ိတ္ဆြဲထားသည္ကို ေတြ႕ရပါသည္။

လမ္ပန္းၿမိဳ႕ေပၚရွိ ဘုန္းႀကီးေက်ာင္းမ်ားအနက္ ျမန္မာဘုန္းႀကီးေက်ာင္းမ်ားျဖစ္သည့္ ဝပ္စီႀကံဳး ေခၚ “ေညာင္ဝိုင္းေက်ာင္း” ႏွင့္ ဝပ္ထာ့မအိုး ေခၚ “ကြ်ဲေကာပင္ဆိပ္ေက်ာင္း” တို႔ကို ထိုင္းဘုရင့္ သမီးေတာ္ မဟာခ်က္ကရီ သီရိဒံုက ၿမိဳ႕က်က္သေရေဆာင္ ေက်ာင္းမ်ားအျဖစ္ အသိအမွတ္ျပဳခဲ့ေၾကာင္း သိရသည္။ အဆိုပါေက်ာင္းႏွစ္ေက်ာင္းသည္ ေရွ႕ေနာက္ဆိုသလိုပင္ မီးေလာင္ကြ်မ္းမႈ ျဖစ္ပြားခဲ့သည္။ ယင္းေက်ာင္းမ်ား မီးေလာင္မႈႏွင့္ ပတ္သက္ၿပီး ထိုင္း တာဝန္ရွိသူမ်ားက မေတာ္တဆ မီးေလာင္မႈဟု ထုတ္ျပန္ခဲ့ေသာ္လည္း ထိုင္းႏိုင္ငံ၌ သီတင္းသံုးေန ၾကသည့္ ျမန္မာသံဃာေတာ္မ်ားက ေရွးျမန္မာ ဘုန္းႀကီးေက်ာင္းမ်ားအေပၚ အျမင္မၾကည္သူ ထိုင္း တခ်ိဳ႕၏ လုပ္ရပ္ဟု သံသယရွိခဲ့ၾကသည္။

ဝပ္ထာ့မအိုး ေက်ာင္းကိုလည္း ၁၈၉၃ ခုႏွစ္က ျမန္မာသစ္ကုန္သည္ သူေဌးႀကီး ဦးစံအုန္းက ေဆာက္လုပ္ လွဴဒါန္းခဲ့ျခင္းျဖစ္ၿပီး ျမန္မာသံဃာ ေတာ္ အဆက္ဆက္က ေက်ာင္းထိုင္ခဲ့ေၾကာင္း သိရသည္။ ယင္းေက်ာင္းေတာ္ႀကီးသည္ ထိုင္းႏိုင္ငံရွိ ျမန္မာဘုန္းေတာ္ႀကီးေက်ာင္းမ်ားအနက္ ပါဠိစာေပ၊ သဒၵါႏွင့္ က်မ္းအမ်ိဳးမ်ိဳးကို ျမန္မာႏိုင္ငံ၏ သင္႐ိုး ၫႊန္းတမ္းအတိုင္း သင္ၾကားေနဆဲျဖစ္သည့္ တခုတည္းေသာ ျမန္မာဘုန္းေတာ္ႀကီးေက်ာင္း တေက်ာင္းျဖစ္သည္။

ႏိုင္ငံျခားသားမ်ား ေန႔စဥ္ ဝင္ထြက္ ေလ့လာ ေနၾကသည့္ လမ္ပန္းၿမိဳ႕ေပၚရွိ ဝပ္စီေရာင္းေမာင္း ေခၚ “ၿမိဳ႕က်က္သေရေဆာင္” ေက်ာင္းေတာ္ႀကီးသည္ လည္း မႏၱေလးသား ဗိသုကာ ပညာရွင္မ်ား၏ လက္ရာ မ်ားျဖစ္ၿပီး၊ ၁၉၀၄ ခုႏွစ္မွ ၁၉၁၂ ခုႏွစ္ အထိ ၇ ႏွစ္အၾကာ ေဆာက္လုပ္ခဲ့ရေၾကာင္း၊ ထို ေက်ာင္း၏မွတ္တမ္း တြင္ ေဖာ္ျပထားသည္။ ဝပ္စီ ေရာင္းေမာင္း ေက်ာင္းေဆာင္ေတာ္ႀကီး အဝင္ဝ၌ ထားရွိေသာ ေက်ာင္းေရစက္ခ် တရားေတာ္နာ ဖိတ္ၾကားစာတေစာင္တြင္ ပါဠိ-ျမန္မာ ၂ ဘာသာ ျဖင့္ ေရးသားထားၿပီး၊ ယင္းဖိတ္စာအား မႏၲလးၿမိဳ႕ နာမည္ႀကီး ရဟိုင္းေဈး၏ ေျမာက္ဘက္ မႏၱလာ ဘုမၼိစာ ပံုႏွိပ္တိုက္ကမွာယူထားသည့္ အမွတ္ အသား စာလံုးမ်ားကို ေတြ႕ရသည္။

ဒုတိယ ျမန္မာႏိုင္ငံကို တည္ေထာင္ခဲ့သည့္ ဘုရင့္ေနာင္မင္းတရားႀကီးသည္ ၁၅၅၈ ခုႏွစ္၌ လန္းနားလူမ်ိဳးမ်ား ေနထိုင္သည့္ ထိုင္းႏိုင္ငံေျမာက္ ပိုင္းႏွင့္ ေျမာက္ပိုင္း၏ ၿမိဳ႕ေတာ္ ဇင္းမယ္ေခၚ ခ်င္းမိုင္ကို ၃ ရက္အတြင္း သိမ္းပိုက္ခဲ့ၿပီး၊ ၁၅၅၈ မွ ၁၇၇၅ ခုႏွစ္အထိ ျမန္မာဘုရင္က၂၁၇ ႏွစ္တိုင္ တိုင္ အုပ္စိုးခဲ့သည္ဟု သမိုင္း မွတ္တမ္းမ်ားတြင္ ေတြ႕ရသည္။ ဘုရင့္ေနာင္ အုပ္စိုးခဲ့ၿပီးေနာက္ ထိုင္း ႏိုင္ငံ ေျမာက္ပိုင္းတြင္ ျမန္မာ့႐ိုးရာဓေလ့ ယဥ္ေက်း မႈမ်ား လႊမ္းမိုးခဲ့သည္ကို ယေန႔တိုင္ ေတြ႕ျမင္ရသည္။

၁၃ ရာစုႏွစ္မွ ၁၈ ရာစုႏွစ္အထိ ထိုင္းႏိုင္ငံ ေျမာက္ပိုင္း ေဒသတခ်ိဳ႕သို႔ ေရာက္ရွိခဲ့ေသာ ျမန္မာ လူမ်ိဳးမ်ားသည္ ေကာင္းမႈကုသိုလ္အျဖစ္ ဘုရား ေစတီပုထိုးႏွင့္ ဘုန္းႀကီးေက်ာင္းမ်ားကို တည္ထား ကိုးကြယ္ခဲ့ၾကေသာ္လည္း ေႏွာင္းပိုင္းကာလမ်ားတြင္ ထိန္းသိမ္းႏိုင္မႈ မရွိေတာ့သျဖင့္ ေရွးျမန္မာ ဘုန္းႀကီးေက်ာင္းမ်ားပင္ ယိုယြင္း ပ်က္စီး လာသည္ကို ေတြ႕ရသည္။

သို႔ေသာ္ လမ္ပန္းၿမိဳ႕ေလးတြင္႐ႈေမွ်ာ္မဆံုးေသာ ေတာင္တန္းႀကီးမ်ား၊ ညိဳ႕မိႈင္းမိႈင္း ေတာအုပ္မ်ားႏွင့္ အတူ ျမန္မာ့သုခုမ ဝိညာဥ္တို႔သည္ ရာစုႏွစ္မ်ားစြာ ၾကာျမင့္ခဲ့ေသာ္လည္း ယေန႔တိုင္ ကိန္းဝပ္အသက္ဝင္ ရွင္သန္ေနသည္ကို အထင္အရွားပင္ ေတြ႕ျမင္ခဲ့ရပါသည္။
ဧရာ၀တီ