အသက္ ၁၈ ႏွစ္ျပည့္မွဖတ္ပါေဆးစာမ်ား - Menopause (1) ေသြးမဆံုးခင္ ျဖစ္ခ်င္တာေတြ (၁)

2011/9/8
က်မထက္ အသက္ ၂ ႏွစ္ ၾကီးျပီး အိမ္ေထာင္ရွိတဲ့ မမက ရာသီလာေနတုန္းမွာ က်မက ေသြးဆံုးခါနီး (က်မ အထင္) ျဖစ္ေနတယ္။ ဒါမွမဟုတ္ ေရာဂါ တစ္ခုခု ျဖစ္မွာကို ေတြးပူမိလုိ႔ပါရွင့္။ ႏိုင္ငံရပ္ျခားမွာ တစ္ေယာက္ထဲ ရပ္တည္ေနရတာမို႔ အေမလုိ ေသြးဆံုးခါနီးမွာ ခံစားရတဲ့ ေဝဒနာနဲ႔ဆုိ ေသျခာတယ္ က်မ ျမန္မာနိဳင္ငံကို ျပန္မွကို ျဖစ္မွာမုိ႔လုိ႔ပါ။ အေမနဲ႔ အနီးကပ္ဆံုး ေနခဲ့ရတာမို႔ ေသြးဆံုးတာ ဘယ္ေလာက္ေတာင္ ဒုကၡမ်ားတယ္ဆုိတာ သိေနလို႔ပါ။

အေမကေတာ့ Breast cancer ကေန HCC အဆင့္ ေရာက္သြားလုိ႔ မႏွုစ္က ဆံုးသြားပါတယ္။ က်မ ခုထိေတာ့ ဘယ္လုိမွ မခံစားရပါဘူးရွင့္။ ၾကိဳတင္ ဘယ္လုိ ကာကြယ္ရႏိုင္ပါသလဲရွင့္။ ခုေလာေလာဆယ္ေတာ့ Vitamin E ေသာက္ေနပါတယ္။ ရာသီလာေအာင္ တားေဆးကဒ္ ေသာက္ခုိုင္းတာလည္း ဖတ္ရဖူးလုိ႔ ေမးၾကည့္တာပါရွင့္။ မေသာက္ဖူးလုိ႔ ေဘးထြက္-ဆုိးက်ိဳးကိုလည္း ေၾကာက္ေနပါတယ္။ ဒါေပမဲ့ ဆရာက လုိအပ္လုိ႔ ေသာက္ခုိုင္းတာ ဆုိရင္ေတာ့ ေသာက္မွာပါ။ က်မ သိခ်င္တာက ရာသီမလာတာ ၃ လ ရွိသြားျခင္းသည္ ေသြးဆံုးသြားျခင္းလား၊ ေရာဂါတစ္ခုခုအတြက္ အစပ်ိဳးျခင္းမ်ားလား။ ေဟာ္မုန္းေဆးမ်ား ေသာက္ရမည္ ဆုိလွ်င္ မည္သည့္ ေဆးမ်ိဳးကို ေသာက္သင့္ပါသလည္း။

စိတ္သိပ္မပူပါနဲ႔။ ေဟာ္မုန္းေဆး ဆိုတာမွန္သမွ် အထူးကုဆရာဝန္က ညႊန္တာကိုသာ ေသာက္သင့္ၾကပါတယ္။ ေသြးဆံုးခါနီးျဖစ္သူေတြ တေယာက္နဲ႔ တေယာက္ မတူၾကပါ။ ဒါ့ေၾကာင့္ ဘယ္ေဆးေပးမလဲ တန္းေျပာမရပါ။ အိမ္ေထာင္သည္ဆို တမ်ိဳး၊ အပ်ိဳၾကီးဆို တမ်ိဳး ကြဲတယ္။ ျဖစ္တဲ့ လကၡဏာေတြအရသာ ေဆးေပးရတယ္။

Perimenopause ေသြးမဆံုးခင္ျဖစ္တာေတြဟာ Natural stage of life လူ႔သဘာဝ ျဖစ္ကိုျဖစ္ရတဲ့ ေျပာင္းလဲျဖစ္စဥ္ ျဖစ္တယ္။ ေရာဂါ မဟုတ္ပါ။ ဒါ့ေၾကာင့္ ေဆးကုဘို႔ လူတိုင္းေတာ့ မလိုတတ္ပါ။ လိုသူေတြမွာ Physical ရုပ္ပိုင္းေရာ Mental စိတ္ပိုင္းမွာပါ လိုအပ္ၾကတယ္။ တကယ္ေသြးမဆံုးခင္ ရာသီ ေဖါက္ျပန္တယ္။ လမမွန္၊ ရက္မမွန္ ျဖစ္တာ မ်ားတယ္။

ရာသီ မလာတာ ၁ ႏွစ္ (၁၂ လ) ရွိေတာ့မွ တကယ္ ေသြးဆံုးျပီလို႔ တရားဝင္ သတ္မွတ္ပါတယ္။ ေသြးမဆံုးခင္ ျဖစ္ခ်င္တာေတြက ရာသီလာတာ မမွန္ေတာ့ကတည္းက စေနပါျပီ။ ေရာဂါလကၡဏာေတြထဲက Urogenital symptoms ဆီးလမ္း-ေမြးလမ္းေတြနဲ႔ ဆိုင္တာေတြကသာ (အီစထိုဂ်င္) နည္းသြားတာနဲ႔ သက္ဆိုင္ပါတယ္။ တျခား Vasomotor symptoms လကၡဏာေတြက ရႈတ္ေထြးျပီး၊ ဘာလို႔ျဖစ္တယ္ ဆိုတာ ရွင္းရွင္းလင္းလင္း မသိေသးပါ။

Hormone therapy ေဟာ္မုန္းေပးနည္းမွာ Estrogen နဲ႔ Progesterone ၂ မ်ိဳးေပးတာရွိတယ္။ Hot flashes မ်က္ႏွာ နီျမန္းတာ နဲ႔ Vaginal dryness (ဗဂ်ိဳင္းနား) ေျခာက္ေသြ႔တာအတြက္ ေကာင္းတယ္။ တာရွည္ ေပးလို႔ေတာ့ မေကာင္းျပန္ဘူး။ ဘာလို႔လဲဆိုေတာ့ Heart attack ႏွလံုး (အတက္ခ္) ရတာ၊ Stroke (ဆထုပ္ခ္) ျဖစ္တာ၊ Breast cancer ရင္သား-ကင္ဆာေတြ ပိုျဖစ္ေစႏိုင္တာ Estrogen ေၾကာင့္ ပိုျဖစ္ေစႏိုင္တယ္။

• ကိုယ္ဝန္တား Oral pills စားေဆး၊ Patch ကပ္ခြါေဆး၊ Spray ျဖန္းေဆးေတြ သံုးႏိုင္တယ္။ တားေဆးေပးရတဲ့ ရည္ရြယ္ခ်က္က Irregular vaginal bleeding ရာသီ မမွန္တာအတြက္ ျဖစ္တယ္။
• Transdermal hormone အေရျပားေအာက္ ထားရတဲ့ေဆးကို တခ်ိဳ႕က ပိုၾကိဳက္တယ္ အသဲကို မထိခိုက္လို႔ ေျပာတာ ျဖစ္တယ္။
• ဆရာဝန္ကေန စမ္းသပ္စစ္ေဆးျပီး တျခား ေသြးဆင္းေစတဲ့အေၾကာင္း မရွိတာ ေသျခာျပီးမွ ဒီေဆးေပးရတယ္။
• (ဗဂ်ိဳင္းနား) ထဲ ထည့္ရတဲ့ေဆးေတြ၊ Vaginal estrogen ring ကြင္း၊ Vaginal estrogen cream (ခရင္မ္)၊ Vaginal estrogen tablets ေဆးျပားေတြ အမ်ိဳးမ်ိဳးရွိတယ္။
• Vaginal moisturizing agents ဆိုတာေတြက ေဟာ္မုန္း မဟုတ္ဘဲ ဗဂ်ိဳင္းနားကို စိုစြပ္မႈရေစေအာင္ သံုးႏိုင္တယ္။ K-Y Silk-E Vaginal Moisturizer or KY Liquibeads ေတြ ျဖစ္တယ္။ ခင္ပြန္းနဲ႔ အတူေနဘို႔ အတြက္ အသံုးဝင္တယ္။ အပ်ိဳၾကီးေတြအတြက္လဲ အက်ိဳးရွိတာပါဘဲ။ ဒီေနရာမွာ ေျခာက္ေသြ႔ေနရင္ မေကာင္းဘူး။
• Selective serotonin reuptake inhibitors (SSRIs) အုပ္စုဝင္ Antidepressant စိတ္မက်ေဆး သံုးႏိုင္တယ္။ ဥပမာ Venlafaxine (Effexor), Fluoxetine (Prozac), Sertraline (Zoloft), Paroxetine (Paxil), Citalopram (Celexa) ေတြ ျဖစ္တယ္။ ေဘးထြက္-ဆိုးက်ိဳးရွိမယ္။ Decreased libido လိင္စိတ္နည္းမယ္၊ Sexual dysfunction လိင္ဆက္ဆံတာမွာ အခက္အခဲ ရွိႏိုင္တယ္။
• တျခားေဆးေတြလဲ အသံုးက်ႏိုင္တယ္။ ဥပမာ Gabapentin (Neurontin) အတက္သက္သာေဆး၊ Clonidine (Catapres) ေသြးက်ေဆး။
• တခ်ိဳ႕က Bioidentical hormone ကိုသံုးတာကို စိတ္ဝင္စားမႈ ပိုလာေနတယ္။ ဓါတ္ခြဲခန္းမွာ ျပဳျပင္ထားတဲ့ ေဟာ္မုန္း အတုျဖစ္တယ္။ တရားဝင္ အသိအမွတ္ မျပဳေသးပါ။

Alternative medical therapies ကြ်န္ေတာ္တို႔လို သမားရိုးက် ဆရာဝန္ေတြသံုးနည္း မဟုတ္တာေတြလဲ သံုးၾကတယ္။
• Phytoestrogens, Isoflavones အပင္ေတြကေနရတဲ့ Plant estrogens ေတြပါတာမ်ိဳး သံုးႏိုင္တယ္။ Isoflavones ဓါတ္ေပါင္းဟာ Soy ပဲပုပ္မွာ ပါတယ္။ အဆေတာ့ အင္မတန္နည္းတယ္ Estradiol တကယ့္ အီစထိုဂ်င္ရဲ႔ တေထာင္ပံု တပံု၊ တသိန္းပံုတပံုသာ ပါတယ္။ Chick peas ကုလားပဲ နဲ႔ Lentils ပဲနီေလးေတြမွာလဲ ပါတယ္။
• Vitamin E ဗီတာမင္ အီး ကိုလဲ သံုးႏိုင္တယ္။
• Himalaya ကေနထုတ္တဲ့ Menosan ေဆးမွာ Herbal ingredients (ဟာဗယ္) ေဆးေတြ ပါတယ္။
• ေပၚျပဴလာျဖစ္ေနတဲ့ ေနာက္တမ်ိဳးကေတာ့ Mexican yam ကေနထုတ္တဲ့ Tibolone လို႔ ေခၚတယ္။

Randomized Controlled Trial (RCT) ေဆးကုသနည္းေတြရဲ႕ ထိေရာက္မႈကို စနစ္တက် ေလ့လာမႈ

၁။ Benificial အက်ိဳးမ်ားေစမဲ့ေဆး
(က) Oestrogens (အီစထိုဂ်င္) မ-ေဟာ္မုန္း၊ စနစ္တက်ေလ့လာမႈ ၁ ခုမွာ Oestrogens ေဆးေပးတာဟာ Vasomotor symptomss လကၡဏာေတြကို သိသိသာသာ သက္သာေစတယ္။ စနစ္တက်ေလ့လာမႈ ၂ ခုမွာ ဆီးလမ္းေၾကာင္းပိုးဝင္တာကိုလဲ နည္းေစတယ္။ Urogenital symptoms ဆီးလမ္း-ေမြးလမ္း လကၡဏာေတြကို ပိုမိုေကာင္းမြန္ေစတယ္။ စနစ္တက်ေလ့လာမႈ ၁ ခုမွာ စိတ္ဓါတ္က်တာကို သက္သာေစတယ္။ ကြက္က်ား-ေလ့လာမႈ ၄ ခုမွာ Quality of life လူေနမႈတန္ဘိုး ေရတို ေကာင္းမြန္ေစတယ္။
(ခ) Progestogens (ပရိုဂ်က္စတိုဂ်င္) ေဟာ္မုန္း၊
စနစ္တက်ေလ့လာမႈ ၁ ခုနဲ႔ ကြက္က်ား-ေလ့လာမႈ ၆ ခုမွာ Progestogens ေပးတာဟာ Vasomotor symptomss လကၡဏာေတြကို သက္သာေစတယ္။ တျခားပိုေကာင္းတာ မေတြ႔ရဘူး။
(ဂ) Tibolone (တီဘိုလံုး) ေဟာ္မုန္း၊
ကြက္က်ား-ေလ့လာမႈ ၁ ခုမွာ Tibolone ေပးတာဟာ Vasomotor symptoms လကၡဏာေတြကို သိသိသာသာ သက္သာေစတယ္။ တျခား ကြက္က်ား-ေလ့လာမႈ ၁ ခုမွာ Vasomotor symptoms လကၡဏာေတြကို သက္သာေစတာမွာ Oestrogen/Progestogen ေပးတာထက္ မညံ့ဘူး။ တျခား ကြက္က်ား-ေလ့လာမႈ ၁ ခုမွာ Vaginal dryness ေမြးလမ္းေၾကာင္း ေျခာက္ေသြ႔တာကို သက္သာေစရာမွာလဲ သိသာတဲ့ ကြာျခားခ်က္ ၄၈ ပတ္အၾကာမွာ မေတြ႔ရဘူး။ ေလ့လာမႈတခုမွာ Sexual satisfaction လိင္ကိစၥ ေက်နပ္မႈမွာ Oestradiol + Noresthisterone ေပးတာထက္ ပိုေကာင္းတယ္လို႔ မေတြ႔ရဘူး။ တျခား ကြက္က်ား-ေလ့လာမႈ ၁ ခုမွာ Sexual fantasies and arousability လိင္ပိုင္းဆိုင္ရာ ဆန္းျပားမႈနဲ႔ ႏိုးထမႈေတြမွာ ေဆးမေပးသူေတြထက္ ၃ လ အၾကာမွာ ပိုေကာင္းတယ္။ တျခား ကြက္က်ား-ေလ့လာမႈ ၁ ခုမွာ Tibolone ေပးတာဟာ Conjugated Oestrogen ေပးတာထက္ Sexual desire လိင္စိတ္ျဖစ္ေပၚတာ နဲ႔ Coital frequency လိင္ဆက္ဆံမႈ အၾကိမ္ ပိုသာတာ ေတြ႔ရတယ္။


၂။ Likely to be beneficial အက်ိဳးရွိမယ္လို႔ထင္ရတာ Phyto-Oestrogens
ကြက္က်ား-ေလ့လာမႈ ၁ ခုမွာ Phyto-Oestrogens ပါတဲ့ Soy protein ေပးတာဟာ မေပးသူေတြထက္ လကၡဏာ ခံစားရတာ သက္သာတယ္။ ဒါေပမဲ့ ၆ ပတ္အၾကာမွာ လကၡဏာေပၚတဲ့ အၾကိမ္ေရ အနည္းဘူး။

Phyto-Oestrogens ဆိုတာ လူေတြစားတဲ့ အစားအစာထဲမွာ ပါေနတဲ့ မ-ေဟာ္မုန္း (အီစထိုဂ်င္) ကိုေခၚတယ္။ ကေနဒါ သုေတသန တခုအဆိုအရ Nuts အေစ့အဆံေတြ၊ Oilseeds အေစ့အဆံေတြကရတဲ့ဆီ၊ Soy products ပဲပုပ္၊ Cereals ေျပာင္း-ေျပာင္းႏွံ၊ Breads ေပါင္မံု႔၊ Legumes ပဲေတာင့္ရွည္ နဲ႔ Meat အသားေတြမွာ ပါတယ္။ Flax seed ဗီသြာ (ႏွမ္းၾကတ္) နဲ႔ Oilseeds ေစ့အဆံကရတဲ့ဆီေတြဟာ အမ်ားဆံုးနဲ႔ Soybeans ပဲပုပ္ နဲ႔ Tofu တိ႔ုဟူးတို႔က ဒုတိယ လိုက္တယ္။

၃။ Unknown effectiveness ဘာလို႔ ထိေရာက္မႈရွိတယ္ဆိုတာ ေျပာမရတာ
- Antidepressants စိတ္မက်ေဆးေတြ
- Clonidine ေသြးတိုးေဆး၊
- Testosterone က်ား-ေဟာ္မုန္း၊

Dr. တင့္ေဆြ
၁၁-၉-၂ဝ၁၁